Миний өнөөдрийн зочин бол Улсын Драмын Эрдмийн Театрын Ерөнхий найруулагч, Төрийн шагналт Намнангийн Наранбаатар.

    Түүнийг танилцуулах нь илүүц хэрэг болно. Гэхдээ би энэ удаа Википедиa нэвтэрхий тольд буй түүний танилцуулгыг сонгож ярилцлагаа нээхийг хүсч байна.

    Монголын драмын урлаг уналтад байсан тэр цагт Н.Наранбаатар ,Г.Эрдэнэбилэг, С.Болд-Эрдэнэ, Г.Амгаланбаатар тэргүүтэй уран бүтээлчид орж ирснээр хэлтэй, хөлтэй болсон гэж үздэг. Эдгээр уран бүтээлчид хамтран "Драмын дөрөв" хэмээх хамтлаг байгуулан дуулж олны талархлыг хүлээж байлаа. Н.Наранбаатар найруулагч хэмээх их албанд орохын тулд олон шалгуур туулсан гэдэг. СУИС-ийн найруулагчийн ангийг төгссөн залуухан хархүү "Бооцоо" жүжгийг тайзнаа амилуулан үзэгчдийн анхаарлыг татаж эхэлсэн. Үүнийхээ ачаар Улсын драмын эрдмийн театрын найруулагч болох эрхээ хүртсэн билээ. Тэрээр “Бооцоо”, Надаар тоглосон хайр”, “Жаргах гэж дурладаг уу?”, “Чи минийх”, “Шөнө дундын бүжиг”, “Нууц амраг чинь болъё”, “Дурлахыг хориглоно”, “Шөнө амталсан нулимс”, “Нэргүй од”, “Парисын дарь эхийн сүм” мюзикл, “Би ч гэсэн жаргамаар байна" жүжиг, “Тэнгэрийн хүү” түүхэн жүжиг, “Гамлет” сонгодог жүжиг зэрэг олон сайхан бүтээлийг тайзнаа найруулан тавьсан чадварлаг уран бүтээлч билээ.

    Википедиа түүнийг ийн танилцуулсан бол миний аялал уншигч танд зочныг маань илүү ойртуулах болно гэдэгт би итгэлтэй байна. Нээрээ тэр өнөөдөр “Анна Каренина” хэмээх сонгодог жүжгээр ахин нэг намрынхаа нээлтийг хийж байгаа.  

     - Анна Каренина дээр дүрийн сонголтууд хэр сайн хийгдсэн бэ?

    - Би аливаа жүжгийг хийхдээ өөр газар тавьсан  жүжиг, киног нь  ерөөсөө үздэггүй. Ямар нэг байдлаар хуулчих гээд байгаа юм шиг санагддаг юм. Үзэхгүй байж байгаад өөрийнхөө постановкийг хийгээд, хийснийхээ дараа хардаг байхгүй юу. Тэгсэн харин гол дүрийн жүжигчдийн төрх их төстэй сонголтууд байдаг юм байна лээ. Нэг тийм гонзгойдуу цагаан царайтай.

    - Эмэгтэй хүний хувьд хэт залуухан охин тоглочихвол Анна шиг дүр босч ирэхэд хэцүү болоод явчихна. Амьдрал үзсэн, нэг тийм “болж гүйцсэн зүрх”-тэй байж илүү бүтээх юм шиг...

    - Тэр мэдээж. Өөрөөр байх боломжгүй.  

    - Б.Баатар найруулагч надад бараг арван хэдэн “Цахлай” дэлхийн энд тэнд тавигдсаныг үзчихлээ. Одоо би “Цахлай”-г барьж авч болно биз дээ гэж аархаж байж билээ. Та түүний тэр бардамнал дүүрэн чөлөөт араншинг мэднэ дээ. 

    - “Би эндээс явахгүй” гэж алдарт Э.Оюун гуайн 1956 оны жүжгийг орчин үеийн хэв маягаар хийсэн юм. Постмодерн маягаар. Яг маргааш нь нээлтээ хийх гэж  байхдаа өглөө нь би эмнэлэг дээр очиж ахыг эргэсэн л дээ. Тэгээд орой 19 цагийн үед театр дээр сургууль хийж байсан чинь Баатар ах өнгөрсөн гэх мэдээ ирсэн. Жүжгийн сургуулилтаа шууд зогсоогоод гарсан. Өрөөндөө орж ирээд хаалгаа түгжээд асгартал уйлсан даа. Тэрнээс хойш би шинэ жүжиг тавих бүрдээ “Одоо би хэнд жүжгээ үзүүлэх юм бэ” гэж боддог болсон. Ганцхан тэр хүний үгийг сонсох гэж, тэр хүнд үзүүлэх гэж л юм хийдэг байсан. Одоо надад нэг тийм хоосорсон мэдрэмж байнга төрдөг.

    - Одоо хоёулаа ярилцлагаа эхлэх үү?

    - Эхлээгүй байсан юм уу. Би ингээд л шууд эхэлчихэж байна гэж бодсон ш дээ (инээв)

    - Н.Наранбаатар найруулагчтай ярилцана гэсээр яваад их олон жилийг өнгөрөөчихжээ. Гэхдээ таны ажлуудыг үзэгчийн хувиар ирж үздэг шүү.  Харин нүүр тулж  ярилцлагын ширээнд суусангүй. Миний урилгыг хүлээж авсанд баярлалаа.

    - Урьсанд их баярлалаа.

    - Одоогоос арав гаруй жилийн өмнөөс та дэлхийн сонгодгуудыг барьж авч эхэлсэн. Миний санаж байгаагаар анхных нь “Парисын дарь эхийн сүм” байсан болов уу. Одоо бас нэг чансаа сорьсон томоохон бүтээлээ үзэгчдийн өмнө дэлгэх гэж байна. Жүжгийн тухай яриагаа тэрхүү хайр дурлалын домог болсон алдарт бүтээлийг тайзнаа анх амилуулсан тэр цэг дээрээс чинь эхлүүлэх үү ?

    - Мэдэхгүй хүн байхгүй байх. Лев Толстойн Анна Каренина бол 1872–1878 оны хооронд бичигдсэн. Тухайн цаг үеийнхээ нийгмийн араншинг Лев Толстой өөрөө харж мэдэрч бичсэн гэж би ойлгосон. Нэг жишээ хэлэхэд л Лев Толстой яагаад энийг бичих болсон шалтгаан байгаа юм. Хашрын гэрийнх нь ойролцоо амьдардаг нэг тийм Бибиков гээд нэг язгууртан байсан. Их сайхан эхнэртэй. Анна Степановна гэж. Гэтэл хашир зарц франц хүүхэнтэйгээ явалдаад, харин эхнэр нь амиа хорлосон.

    ...орой 19 цагийн үед театр дээр сургууль хийж байсан чинь Баатар ах өнгөрсөн гэх мэдээ ирсэн. Жүжгийн сургуулилтаа шууд зогсоогоод гарсан. Өрөөндөө орж ирээд хаалгаа түгжээд асгартал уйлсан даа. Тэрнээс хойш би шинэ жүжиг тавих бүрдээ “Одоо би хэнд жүжгээ үзүүлэх юм бэ” гэж боддог болсон. Ганцхан тэр хүний үгийг сонсох гэж, тэр хүнд үзүүлэх гэж л юм хийдэг байсан. Одоо надад нэг тийм хоосорсон мэдрэмж байнга төрдөг.

    - Та бүр Аннагаар өвчилчихсөн байна. Би болохоор “Парисын дарь эхийн сүм”-ээр яриагаа эхлэх гэсэн юм.

    - Аан за за. /Инээв/

    - Яагаад анх сонгодогуудыг тавьж эхлэхдээ “Парисын дарь эх”-ийн сүмийг барьж авсан юм бэ. “Парисын дарь эх”-ийн сүм одоо ч театр болгонд тавигддаг хэвээрээ, сая сая үзэгчтэй янзаараа явж байгаа. Таны хувьд сонголтоо юунаас ч эхэлж болох л байсан. Яагаад заавал Хюго гэж ?

    - Шекспир, Виктор Хюго ч гэдэг юм уу. Анхнаасаа ийм шаталсан дарааллаар явах ёстой гэж би ойлгодог байсан л даа. Энэ утгаараа монголынхоо үндэсний зохиолчдын зохиолыг эхлээд үзэгчдэд хүргэх хэрэгтэй гэж үзсэн. Ц.Балдорж ахын “Шөнө амталсан нулимс” жүжгийг тавьж байлаа. Яг тэр зарчмаар явсан бүтээл бол Виктор Хюгогийн “Парисын эх дагины сүм”. Яагаад барьж авсан юм бэ гэхээр Виктор Хюгогийн “Инээмтгий хүн”, “Парисын эх дагины сүм” хоёрыг би зэрэг уншсан юм. “Парисын дарь эхийн сүм” зохиол бол тухайн нийгмийн доод түвшнийн тухай хүмүүсийн аж амьдралын тухай өгүүлж байгаа юм. Харин “Инээмтгий хүн” бол язгууртнуудын, дээд түвшнийхний амьдралыг харуулсан. Үнэндээ нэг юмны хоёр тал л даа.  Нэг нь дээдсийн амьдрал, нөгөө нь доодсын амьдрал. Доодсын амьдрал дунд юу их сонирхолтой вэ гэхээр хүний хувь тавилангийн асуудал. Тухайн цаг үеийн язгууртнууд бол эд хөрөнгө, эдийн засгийн эрх чөлөө нь ханачихсан. Тэгээд цаашаа яахаа мэдэхээ байгаад гаж парадокс юм сонирхож эхэлж байгаа юм. Гаж эргүүлэгт автаж хүүхдүүдийг багаас нь вааранд өсгөх, вааран биетэй болгох, нохойтой цуг өсгөж, урод зэрэмдэг хүмүүсийг бий болгож, тэрийгээ харж таашаал авдаг хүртэл болж хувирч байгаа юм. Ямар аймшигтай вэ. Энэ бол тухайн тэр нийгэмд болж байсан XV зууны үйл явдал боловч өнөөдрийг хүртэл энэ байдал  үргэлжилж байна гэж би үздэг байхгүй юу.  Гэтэл “Парисын дарь эхийн сүм” –д тэр нэг Квазимодо гэж дүр байгаа. Төрх нь хэдийгээр зэрэмдэг болов ч дотоод сэтгэлийн гоо сайхан асар өндөртэй. Эсмеральдад дурлаад хэлж байгаа юм. Хэрвээ та намайг тэр сүмийн орой дээрээс үсэр гэж хэлэх юм бол би одоо үсэрхэд бэлэн байна гэж.

    - Квазимодогийн дууллууд бол гайхамшигтай л даа.

    Гадна байдлаар олиггүй төрсөн хүний үр

    Ганцаар шаналхаас өөр зам үгүй

    Ганган охинд хэллээ ч тэр ойлгохгүй

    Ганганан аялгуулж дууллаа ч сонсохгүй ...гээд л...

    -Тэр аймаар. Эндээс юу гэсэн утгаар би барьж авч байгаа юм бэ  гэхээр хайр гэдэг бол хайртай хүнийхээ хүсэл сэтгэлээр амьдрахыг хэлдэг юм байна. Бид ихэнхдээ хайрыг эгоист шинж чанараар хардаг. Чи миний эхнэр учраас ингэж болохгүй. Би чамайг хайрлаж байхад чи ингээд байна гээд л дан өөрийгөө бодсон асуултуудаар шахаж, шаардлага тавина. Яг үнэн сэтгэлээсээ хайрласан бол тэр хүний хүсэл зорилго, сэтгэл зүрхийг хүндэтгэж өөрийгөө хоёрт, гуравт, магадгүй дөрөвт тавих энэ өнцгийг л хайр гэж хэлээд байнаа гэдэг энэ зохиолоос надад хамгийн түрүүнд өгөгдсөн. Хайр өөрөө их сонин. Би олон хайрын жүжиг хийсэн. Ертөнцөд долоон тэрбум хүн байдаг бол долоон тэрбум хайрын өнцөг байгаа. Хүн бүхэн дахин давтагдашгүй төрдөг учраас тэр сэтгэл хөдлөл, ертөнцийг үзэх үзэл, үзэл бодол, ёс суртахуун бүх юм нь  нөлөөлөөд хайранд хандах хандлагууд нь ондоо байдаг. Ийм учраас энэ олон хайрыг ертөнцийн суут зохиолчид барьж авч бичдэг байх. Бид амьдралынхаа хажуу хавирганаас  өөрийнхөө төрөлх орон зайд орж чадахгүй учраас уран зохиолын ид шид ийм онцгой  байдаг. Тийм ч учраас Максим Горький “Ном бол ертөнцийг харах цонх мөн” гэж хэлсэн биз. Ердөө зохиолоос би өөрийн олж харсан тэр гол санаагаар хөглөгдөж барьж явж байгаа юм. Үнэхээр ч  сонирхолтой дүрүүдтэй. Фролло ламтнаас авахуулаад дүрүүд маш сонин. Виктор Хюго сүмийг үзээд дээд талын гонх руу орох нарийхан хонгилоор явж байсан чинь “Ананке” гэж үг бичсэн байхыг анх харсан гэдэг.  Anagkh буюу ананке гэж грек үг.  Хувь заяаны эрхшээл, хувь заяаны сарвуу гэсэн утгатай энэ үгийг бэлгэдэж уг зохиолоо бичсэн. Мэдээж түүхийн судалгаа хийсэн байх. Хэний зовлонт үр нарт ертөнцөөс хагацахын өмнө энэ хуучин сүмийн хананд зовлонт амьдралынхаа дурсгал болгож энэ үгийг сийлсэн юм бол гэж маш их догдолж, анхаарлаа хандуулж эрэл хайгуул хийж бодсон. Үүний учрыг олохыг зохиолч өөрөө эрмэлзсэн байдаг.

    - Дүрүүд бол бараг бүгдээрээ сонирхолтой, өвөрмөц шүү.

     - Фроллогийн дүрийг л хар. Тэр үеийн сахил хүртсэн санваартан хүн, хайрлаж дурлахыг өөртөө хориг тавьсан хүн Эсмеральда гэж гоо сайхны өмнө сөгдөж, эцэст нь бүр өшөө авч байгаа юм. Дэндүү харгис. Дундад зууны үеийн хамба лам нар бол шүүх засаглалыг гартаа атгасан байдаг. Үүгээр зөвхөн хувь хүний үзлээс болж, хувь хүний ашиг сонирхлоос болж тухайн нийгэмд амьдарч байгаа доод зиндааны улсууд золиос болж байна гэдэг өнцөг гарч ирнэ. Энэ олон зөрчилт өнцгүүд, тэр олон сонирхолтой дүрүүд, зохиолын үзэл санаа өөрийн эрхгүй намайг ховсдоод авсан. Тэгээд л би барьж авсан.  

    - Ялангуяа таны мэргэжлийн хүн чадал чансааг тань бассан, насыг тань бассан олон л юмны дундуур явсан байх. Тэр тусмаа энэ том театрт өнөөдрийг хүртэл оршиж, хүлээн зөвшөөрөгдөнө гэдэг бол сонирхолтой зам байж таарна. Ямар нэгэн байдлаар чи юу чадах юм. Чи чадах юм уу гэсэн дарамтуудтай учирч, “За, үзүүлээд өгнөө. Би энийг барьж авсан шиг аваад хийе, харуулья” гэж шатаж байсан далд түүх танд байдаг уу. Залуу насны ааг гэж байдаг даа ?

    - Байлгүй яахав. Нэг хэсэг О.Дашбалбар гуайн нэг шүлгийн мөрүүдийг сэтгэлдээ  хадаж явдаг байсан.

    “Доромжлуулах тусам би

    Долоон бурхан од шиг гэрэлтэнэ

    Гүтгүүлэх тусам би

    Гүн шөнийн од шиг тод гэрэлтэнэ” гэсэн мөртүүдийг нь. Яагаад гэвэл миний өнөөдрийг хүрэх энэ амьдралд тийм басамж бол их байсан. Зүгээр нэг факт ярья. Ц.Балдорж гуайн “шөнө амталсан нулимс” гээд жүжгийг хийж байхдаа тухайн үедээ бол маш сонирхолтой постановка хийсэн. Тэгээд жүжиг маань “Гэгээн муза” наадамд итгэл дүүрэн орсон. Маш олон хүн үзсэн. Тухайн цаг үедээ бүтэн сар гаруйн турш театр үзэгчээр дүүрэн байсан. Надаас бусад нь бүгд шагналын эзэд болсон. Тэгэхээр энэ ямар дүр зураг харагдаж байна вэ. Муу найруулагчтай, сайн жүжиг гэж ертөнцөд байх уу. /инээв/. Үгүй, энэ чинь намайг маажиж байна шүү дээ. Миний зүрхийг, сэтгэлийг, хөдөлмөрлөх тэр хүсэл тэмүүллийг. Хэрвээ ингэж байгаа бол хариултгүй болгож өгье гэж дотроо бодож байсан үе надад бий бий. Тэгээд зүгээр драммын жүжиг хиймээргүй санагдсан. Анх удаагаа мюзикл хийе. Тэр дундаа сонгодог бүтээлээр. Яадаг юм, хийж үзье. Тэгээд унавал уная. Манай Булганыханы нэг зан чанар байдаг гэж би боддог. Түс тас зантай. Унавал за болчихоё. Би биш юм байна. Хийчихвэл, за тэгвэл цаашаа алхая гээд явдаг. Тэр оргил нь хаана байдаг юм. Тийшээ нь би очиж үзье л гэж би бодсон.

    Муу найруулагчтай, сайн жүжиг гэж ертөнцөд байх уу. Үгүй, энэ чинь намайг маажиж байна шүү дээ. Миний зүрхийг, сэтгэлийг, хөдөлмөрлөх тэр хүсэл тэмүүллийг...

    - Дотроо Парисын дарь эхийн сүмтэй, гаднаа Задгай цагаантай гэж би шүүмж бичиж байсан юм байна. Өвөл цагийн  нээлтийг шүүмжилж....Гэхдээ “Парисын дарь эхийн сүм”- ийн тавилтыг тань биш шүү...

    - Шүүмжлүүлнэ ш дээ. “Парисын дарь эхийн сүм” өөрөө дүрүүдийн хувьд их онцгой дүрүүдтэй л дээ. Түрүүн хоёулаа ярьж байсан. Одоо тэр Феб гээд Эсмеральдагийн дурладаг залуу байна. Өөрийгөө миний нэр бол нарны хаан гэсэн утгатай гээд л, бүр итгэл төгс. Би тэгээд нэг ийм сонин боддог байхгүй юу. Энэ нэг цэргийн хүний асуудал байна шүү дээ. Их эртнээс үнэлэмж их өндөртэй. Хаа газар ялгаагүй. За та санаж байгаа байх бид нарыг бага байхад, ардчилал гарахаас өмнө ээж аав нарын дунд нэг ийм яриа явдаг байсан. Цэргийн даргатай суувал л охид нь тэнгэрийн умдаг атгасан юм шиг байдаг нэг тийм хандлага.(инээв)

    - Тэдний охин цэргийн даргатай сууж гэнээ гээд л үү.

    - Ерөөсөө бахархал.

    - Тэр үеийн зохиолч нарын өгүүллэгүүдэд нь заавал нэг гоё цэргийн даргын дүр явна...

    - Заавал нэг байна. Нэг тийм идеал болчихсон байсан байгаа байхгүй юу. Одоо тэр нэг юу гэдэг юм. Цог жавхаатай, хийморь нь бадарсан, төгс ч гэдэг юм уу.  Тиймээ. За, тэгээд л цэргийн дарга дагаад л явж өгч байнаа. Гэхдээ тэр үйл явдал нь өөрөө амьдралынх нь нэг баясал байсан ч юм шиг. Энэ сонирхолтой хандлага өөрөө дэлхийн уран зохиолуудад аягүй давтамжтай. Жишээ нь, хамгийн сүүлд л гэхэд “Анна Каренина” дээр Вронский гээд морин цэргийн офицер бий. Яахаараа ч тэрэнд дурлуулах ёстой юм, Толстой. Тэгэхээрээ энэ цэргийн хүний нэг үнэлэмж байна. Тэгэхээр тэр эмэгтэй хүний дотоод сэтгэлд нэг тийм шинж чанар байна шүү дээ. Нэг тийм яах гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй дүлэгнээд байх биш, шууд бариад авах ч юм уу, шууд илэрхийлдэг, өөртөө итгэлтэй, тэгээд дээрээс нь тэр жавхаа, сүр хүч гээд ийм юмнуудад нь татагддаг.  Дотоод сэтгэл нь тийм л эр хүнийг хүсэмжлээд байдаг юм байна гэсэн гаргалгаа гарч ирч байгаа юм.

    - Худлаа шалчгар юмнуудаас илүү эрсдлээс айдаггүй, бүх цаг хугацааг эрхшээж чаддаг, алдаанаас зугтдаггүй эр л хүүхнүүдийн баатар л даа.

    - Эрсдлээс айдаггүй, шууд дайрдаг тийм нөхдүүдэд дурлаад байгаа байхгүй юу.

    - Шууд дайраад байхдаа яахав дээ ?

     - (инээв) Үгүй ээ, харин тийм байнаа. Шууд барьж аваад үнсчихдэг. Тэр нь асар хүчтэй сэтгэгдэл төрүүлчихдэг.  Тэгээд бас магадгүй хэлсэндээ хүрдэг байх чанарт татагдана. Гэсэн ч зохиолууд дээр дандаа урваад байх юм. Хамгийн харамсалтай нь энэ. Яагаад гэвэл өөрөө олон фанаттай байхгүй юу.  Нэгээр дуусахгүй байгаа юм чинь нөгөөдүүл чинь ./инээв/. 

    - Ер нь бол найруулагчийн ажил өөрөө их олон талтай , хэтэрхий гэмээр олон талтай. Би олон найруулагчтай уулзаж ярилцаж явсан. Харж байхад үнэхээр адармаатай амьдрал. Эхлээд тавих жүжгээ нухаж өөрийн болгоно, судалгаанууд хийнэ. Хажуугаар нь жүжигчдэд уншиж, нэвтэрч, суралцахын ухааныг ойлгуулна, жүжгийнхээ философийг нь суулгаж өгнө. Энэ бүхний дунд буцалсаар байгаад хамаг нервээ шатаагаад дуусч байгаа харагддаг юм. Нэг талаас найруулагч бол хүн судлалын ажил. Тэгэхээр энэ бүхэн дотор өөрийгөө хэр их суралцсан, хатаагдсан гэж боддог вэ ?

    - Тэгэхээр барьж авсан зохиол бүхэн өөрөө шал өөр өөр ертөнц байдаг. Бидний танил биш. Мэдээж найруулагч дараагийнхаа жүжгийг яг ижилхэн жүжиг авахгүй.  Туршлагаараа дайрахгүй. Дахиад цоо шинэ ертөнц рүү л ордог учраас тэрэндээ л суралцаж байна гэдэг үгийн утга оршиж байгаа юм. Тэр өөр өөр ертөнц болгон руу өөрөө нэвтэрч орж, тэрэнтэй танилцаж, нөгөө физикийн хуулиар бол дифузийн үзэгдэл гэдэг шиг нэвчиж чадаж байж, тэрүүгээр өвчилж, эмзэглэж чадаж байж сая тэр бүтээл олигтой гарахын гол үндэс болж байгаа байхгүй юу.  Найруулагчийн ажлын онцлогийг бол та яг хэллээ. Харин би нэг юманд дургүй хүрээд байдаг юм. Найруулагч гэхээр кинонд  нэг тийм брэткэн малгай тавьчихсан, ороолт ингээд ороочихсон. Тэгээд л хашгираад л хүн загнаад байдаг дүрээр үзүүлдэг. Яагаад ингээд өнгөц хараад байдаг юм. Тэгээд тэр дүрийг бас нэг урлагийн нөхөр хийж байгаа шүү дээ. Бас нэг найруулагч найруулж байгаа. Яагаад энэ мэргэжлийн эрхэм чанарыг тэгж доош нь хийгээд байдгийг ойлгодоггүй юм. Найруулагч хамгийн түрүүнд судлаач, сэтгэл судлаач, хүн судлаач тийм үү. Бас удирагч нь. За, тэгээд өөртөө итгүүлж үнэмшүүлэгч, өөрийнхөө зүгт харуулагч нь, усан онгоцны капитан нь, сурган хүмүүжүүлэгч нь, багш нь, толь нь шүү дээ. Мэдэхгүй юм, маш олон утга агуулгыг өөртөө шингээж яваа хүн байдаг.  Үгүй ядаж л энэ бүтээлийг хийнэ гээд жүжигчдэдээ ойлгуулж, итгүүлж чадахгүй бол тэд нар яаж миний харсан зүг рүү харах юм бэ. Найруулагч хүн бүх талын мэдлэгтэй байх ёстой. Физик талын, хөгжмийн талын гээд асар өргөн мэдлэгтэй байх ёстой. Дүрслэхийн талын мэдлэгтэй байх ёстой. Бүжгийн талын мэдлэгтэй байх ёстой. Энэ бүгдийг  цуглуулж өөртөө шингээнэ гэдэг чинь найруулагчийн увидас юм. И. Нямгаваа найруулагчийн хэлдэг чинь үнэн ш дээ. “Найруулагч болдоггүй юм аа, төрдөг юм” гэж.  Би бол тэрэнд итгэдэг. Найруулагч болдоггүй. Цэвэр төрдөг. Би бол шууд хэлнэ. Бусад нь юу гэж боддогийг би мэдэхгүй.

    Найруулагч хамгийн түрүүнд судлаач, сэтгэл судлаач, хүн судлаач тийм үү. Бас удирагч нь. За, тэгээд өөртөө итгүүлж үнэмшүүлэгч, өөрийнхөө зүгт харуулагч нь, усан онгоцны капитан нь, сурган хүмүүжүүлэгч нь, багш нь, толь нь шүү дээ.

    - Б. Баатар найруулагч радиод байхдаа ч шуугиулж л байсан. Радиогийн  Б.Баатар гээд л... Сүүлд надад хэлэхдээ бол их театр намайг найруулагч болгосон гэж л хэлж байсан. Мань хүн найруулагчдын гадаад тэр нэг хэлбэрийг их шоолдог байсан. Тэр малгай, ороолт гээд л... Тэгэхээр нь “Та ч гэсэн бас худлаа таяг маяг тогшоод л, бас л нэг хэлбэр хийж байгаа юм биш үү” гэж сөрж асуугаад хашгируулж л явлаа. Энэ чинь маяг биш за юу. Угаасаа миний хөл өвдөөд үхэх гээд байна гээд л.

    - Б.Баатар ах маань бол өвдөж байсан. Тэр бол өвчний таяг. Би нэг сонин юм ярих уу. To be or not to be гээд нэг нэвтрүүлэг UBS хийдэг байлаа ш дээ. Таван шүүгч байсан. Тэгсэн чинь дөрвөн шүүгчийг нь жүжигчид дуурайсан. Намайг дуурайж чадаагүй гэсэн. Онцлоггүй байхгүй юу.  /инээв/ Мэдэхгүй одоо дуурайх гээд ерөөсөө болоогүй гэсэн. Тэгээд ганцхан намайг дуурайгаагүй шүү. Тэрнээс биш Ц.Хуланг, М.Найдандорж найруулагч, Н.Сувд эгчийг, Д.Сосорбарам ахыг бүгдийг нь хуссан, тэгээд би тунаж үлдсэн. /инээв/

    - Найруулагч бол энд хаан. Бүх амьдрал нь энд өрнөнө. Дээрээс нь энэ ертөнцийн хамгийн гоё хүүхнүүдтэй ажиллана. Хичнээн айхтар чанартай, биеэ барьдаг, дотуур тамиртай, зөндөө юм хийнэ гээд бодчихсон. Олон үгүйсгэл няцаалт дундуур яваад хатаагдчихсан, өөрийгөө хаана очихыг мэдчихсэн хүн яадаг юм гэхээс биш ийм тансаг орчинд хүн хальтирна ш дээ. Хүн л юм чинь.

    - Хальтарсан уу л гэх гээд байна уу.

    - Тийм. Б.Баатар найруулагч бол энэ асуултад “Би өөрийнхөө худагнаас загас барьдаггүй “ гэж хариулж байсан. Тэгэхээр би таньд бас тавих гээд байна л даа.

    - Найруулагч нарын тухай олон домгууд байдаг. Дэлхийгээр дүүрэн домог. (инээв) Миний хувьд одоогоор тэгж айхтар автсан, хазайсан, хальтирсан юм гайгүй л байна.

    - Гэхдээ би таныг арай л азтай гэж хардаг. Одоо Б.Баатар жишээлбэл, ягаан байшинд ирж байж би найруулагч болсон гэж хэлж байна шүү дээ. Эрүүл мэндийн байдлаас болсон уу. Мөрөөддөг олон жүжгүүдээ тэр бүр тавьж чадаагүй. Найруулагчдаар ер нь төр оролддоггүй юм байна гэж харж байгаа. Тэнд тэсрэлтээ хийнэ үү. Тэнд хашгирч байна уу. Тэнд далд санаагаараа юм хэлж байна уу. Тогтвортой ажиллуулдаг юм байна. Жишээ нь, таны жүжгүүд дотор нийгмийг шүүмжилсэн шүүмжлэлт санаа бол заавал хавчуулаастай явж байдаг. Найруулагч хүн өөрөө соён гэгээрүүлэгчийн үүрэг хүлээгээд ингээд явна гэдгийн цаана нь өөр юу нуугдаж байдаг юм бэ.  Та бусад найруулагч нараас моралийн хувьд ч тэс өөр байж яг чадсан уу ?

    - Үгүй ээ яахав. Найруулагч  хүн өөрийн гарын үсэгтэй байх ёстой гэж ярьдаг. Тэгээд тэр гарын үсгээ зурж чадах бүтээл хүртэл бол нэлээн туучна л даа. За, тэгээд зураад эхэлсэн бол тэгээд л зураад явна. Гарын үсгээ хэзээ ч гутааж болохгүй. Хамгийн чухал үнэт зүйл бол энэ. Тийм учраас найруулагч болгон өөр өөрийн гэсэн өнгөт төрхтэй, өөрийн гэсэн хэв шинжтэй байдаг. Талийгаач ах бид хоёр нөг өрөөнд суудаг байсан. (Б.Баатар) Өөд өөдөөсөө хараад. Нэг өдөр ороод ирсэн манай хүн хэлж байнаа. Би чамд хоч олчихлоо гээд. За, одоо ямар ёрын хочоо өгөх гэж байгаа бол доо гэж айлаа. Тэгсэн, “Хүүш Пара ах нь чиний бүтээлүүдийг их бодлоо.Тэгээд  би чамд хоч өглөө. Хайр Пара гэж”  гэдэг юм.  Өө юу вэ. Та чинь ямар аймаар уянгын халилтай нэр бодож олдог юм бэ. Наадах чинь тэгээд яг хоч юм уу. Юу юм гэсэн. Үгүй ээ, үгүй би чиний бүтээлүүдийг харсан. Миний дүү дандаа бүтээлүүдийн  гэгээтэй талыг хардаг юм байна. Хүмүүст амьдрах итгэл өгдөг хайр гэдэг юмыг л гаргаж тавьдаг юм байна. Ертөнцийн хамгийн нандин бүхнийг илүү тунхагладаг юм байна гэж билээ. Тэгээд нэг дууны үг надад хэлж байсан. Ертөнцийн олон сайхан дундаас ер бусын гэсэн нь сайхан чи минь... гээд Эхнэрийг нь Сайхнаа гэдэг ш дээ. Тэгээд Сайхнаа чи минь наддаа ганц гээд тэр шүлгээ надад бичээд бэлэглэж байсан юм. Их гоё бичдэг ш дээ, манай Б. Баатар ах. Тэр бичгийн хэв мэв нь тасархай. Тэрийг би хадгалж явдаг. Миний хувьд би аймшгийн кино хийхгүй. Ёр, ёдор шингэсэн юм бол хийхгүй. Жишээ нь, “Макбет”-ыг тавиач бид нар мөнгө гаргая гэж олон хүн надад санал тавьсан. Би хэзээ ч “Макбет”-ыг тавихгүй. Цустай, алаантай, тийм бүтээл ер нь хийхгүй дээ. Миний өөрийн ертөнцийг үзэх үзэл гэдэг юм уу. Ерөөсөө л энэ ертөнцийн олон мянган хайруудыг л хүмүүст үзүүлье. Тэр маань тэдэнд амьдрах итгэлийг нь өгч, шүүж тунгаах, тархиараа зажлах ухагдахуун нь болж байг л гэж боддог.

    Ерөөсөө л энэ ертөнцийн олон мянган хайруудыг л хүмүүст үзүүлье. Тэр маань тэдэнд амьдрах итгэлийг нь өгч, шүүж тунгаах, тархиараа зажлах ухагдахуун нь болж байг

    - Залуугаасаа нэг ийм тогтвортой нэр хүнд явагдчихсан. Олон л аавын хүүхдүүд найруулагч болохыг мөрөөддөг. Тэр болгон энэ театрын оройд сууж чадахгүй. Та азтай гэж би тэгээд л хэлээд байгаа юм.  Энэ ч нэг талаас том дарамт л даа. Энэ бүхнээс болоод та нэг тийм онц сурлагатан хүүхэд шиг байх гээд хичээгээд сурчихсан юм биш үү. Таны тухай шар мэдээ ч олддоггүй.  Харьцангуй залуу хүн атал ямар ч сахилгагүйтэл, ямар ч хөдөлгөөн  харагддаггүй.  Нэг их олон хүүхэдтэй томоотой аав.

    - (инээв) Үгүй ээ үгүй. Би ёстой тэгэж хичээж үзээгүй шүү. Манай хамт олон бол намайг хамгийн сайн хэлэх байх. Би өөрийнхөө тухай ярих дургүй. Цухас дурдахад би хуурамч дүр эсгэж чаддаггүй. Би гурван жил наадмын нээлт найрууллаа. Бүгд л мэдэж байгаа. Сайд нарын тэр хурал мурлаар ороод эмээж хулчганахгүй хэлэх юмаа шулуухан хэлнэ. Болохгүйг нь хэлнэ ш дээ. Огтоос дүр эсгэх шаардлагагүй. Байгаа нь энэ. Гэхдээ амьдралдаа баримтлах жанжин шугам гэж нэг юм бий.  Энийг манай өвөө ясанд минь суулгасан. Гурван юм захисан. Миний хүү мөрийтэй тоглоом хэзээ ч битгий тоглоорой. Хүн бүхэнд аз байдаг. Мөрийтэй тоглодог хүн азаа тавиад туучихдаг юм шүү. Тогловол чи хэзээ ч азтай байхгүй гэсэн. Энийг би одоо хүртэл баримталж яваа. Хоёрт, алт битгий ухаарай. Үр хүүхдэд чинь асуудалтай шүү. Үүнээс зайтай яваарай гэсэн. Гуравт, ан гөрөө битгий хий. Амьтны хамраас цус битгий гаргаарай, амьтан битгий хөнөөгөөрэй гэсэн. Энэ дүрмийг би барьж яваа.

    Өвөө маань манай эмээд их хайртай байсан. Эмээ бол Булганы Хутаг-Өндөрийн Мандал тайжийн удмын хүн. Жаахан язгууртан гаралтай. Орон дээрээ жайжийж суучихаад л, үзэм идээд ямбалаад байж байна. Өвөө түлээгээ хагална, хоолоо хийнэ, бүх юмаа хийнэ. Би жанжин шугам гэж энийг хэлдэг юм байна гэж ойлгосон. Тэгэхээр саяны асуултын хариулт энэ байна. Жанжин шугам. Үр минь үлдэх хорвоод зөв байхыг л хичээчих юмсан гэж боддог. Ийм явахад юу шаардана гээч, Ганчимэг ээ. Тэвчээр шаарддаг юм. Зарим нэгний хажуугаар нүдээ аниад зөрж сурдаг. Та түрүүн асууж байсан. Залуу нас хальтирч болно шүү дээ гэж. Гэхдээ тэвчээд өнгөрөхөөс өөр аргагүй. Нүдээ аниад.

    - Найруулагч болгон л “Ромео Жульетта хоёр”- ыг тавьсан. Хэдэн үе ч дамжиж байгаа юм. Таны тавилтыг зарим судлаач үнэлдэг юм билээ. Постмодерн  драм руу чиглүүлж хийсэн, амжилттай эрэл хайгуул байсан гэсэн шүүмж уншиж байсан. Таны “Ромео, Жульетта хоёр” бусад найруулагчдынхаас юугаараа өөр гэж та хэлэх вэ?

    - Энийг ярихын өмнө нэг юм тайлбарлах хэрэгтэй байх. ОХУ бол 1200 гаруй театртай. Москвад гэхэд 250 орчим театр байна. Театр болгон өөр өөрийн гэсэн урын сангийн бодлоготой. Уламжлалаа барих, хуучны постановкаа эрхэмлэх ч гэдэг юм уу өөрийн гэсэн бодлогуудтай. Манайд даанч тийм олон театр байхгүй учраас энэ театр бүгдийг нь нуруун дээрээ үүрч байгаа. Гэхдээ энэ театр бол жүжигчний театр. Эрт дээр үеэсээ. 90 жилийн түүхтэй театр. Жүжигчний театр гэхээр жүжигчин эрх мэдэлтэй гэсэн үг биш. Жүжигчний ур чадварыг илүү их чухалчилдаг гэсэн үг. Г.Доржсамбуу гуай хэлсэн “Би нэг жүжгээс нэг жүжигчнээр нэг дүр гаргачихвал энэ миний дээд амжилт” гэж. Ингэж л театрынхаа зарчмыг барьж байгаа юм. Би хэрэв уламжлалт энэ аргыг тэр чигээр нь бариад явбал энэ XXI зуунд уйтгартай. Гэхдээ бас эрэл хайгуул хийж байна гээд шууд өөр юм авчраад нааж болохгүй. Яагаад гэвэл театрынхаа эрхэм үнэт зүйл рүү хамаагүй халдаж болохгүй. Тэгэхээр аажмаар, багаар, процентыг нь тааруулах маягаар оруулж ирж байгаа юм. Нөгөө талаар хуучныхаа ахмадуудыг, тэдний босгосон зүйлийг хүндэтгэж байгаа юм. Хүүхэд залуучуудын театр буюу И.Нямгаваагийн театр бол цэвэр постановка театр байхгүй юу. Тийм учраас И.Нямгаваагийн тавилтыг үзэх гэж очдог гэж яригддаг  байлаа шүү дээ. Хэн тоглосон нь сонин биш. Найруулгын шийдлүүд чухал гээд. Энэ удаа би маш зоригтойгоор энэ театрын урын санд арт контемпорари стилийг оруулж ирж байгаа. Болдог юм байна. Уламжлалаа яг бариад шүү дээ. Та үзэхээрээ энэ тухай надаас заавал асуугаарай. Цэвэр 80 хувь гэж одоо бардам хэлж чадаж байна. Дээр нь нөгөө гарын үсэг нь заавал байна. Миний гэх нэг элементээс хэлэхэд жүжгийн сценийг эхлэхээс өмнө тэр өөрөө уран зураг байх ёстой гэж их боддог байхгүй юу. Хөдөлгөөн тал дээрээ илүү их чухалчилж гэрэл өгөх тэр момент, үг хэлэхээс нь өмнөх тэр сцен өөрөө уншигдах уран зураг байх учиртай. Иван Грозный хүүгээ хөнөөчихөөд тэвэрчихсэн зураг байдаг шүү дээ. Асар уншууртай зураг. Яг тэр мэт.

    - Таны гэх онцлогийн талаар илүү дэлгэрэнгүй хариулт л хүсээд байна ?

    - Ромео, Жульеттаг постмодерн стилиэр постмодерны ойлголт байна ш дээ, тэр агуулгыг чухалчлаад тухайн цаг үеийн урлагийн элементүүдийг нийлүүлээд постановка болгох тал. Гол трактовка гэдэг юм уу, хүний сэтгэл байна. Шүдэнз яг зурагдахад пүр гээд дүрэлздэг. Тэгээд буураад унтрахад нь бид хаядаг. Яг ийм дурлал байна. Хамгийн хүчтэй дурлал хамгийн богинохон байдаг. Хамгийн богинохон. Харин энэ дурлалыг амссан хүн бол энэ дэлхийн хүн төрөлхтөн дундаас хамгийн азтай нь. Бидний ихэнхдээ хэлдэг хайрлаж байна, дурлаж байна, хайртай дуртай гэдэг үгс бол жижүүрийн үг шүү. Яг хайрлаж дурлахыг нэг бол Анна Каренина шиг, нэг бол Жульетта, Ромео шиг нэг бол Офелия шиг дурлаж үзэж байж сая амтыг нь мэднэ. Тэр их хүчтэй, хэн ч дахин мэдрэхгүй тэр мэдрэмжийг авна гэдэг бол  гайхамшиг.

    Хамгийн хүчтэй дурлал хамгийн богинохон байдаг. Хамгийн богинохон. Харин энэ дурлалыг амссан хүн бол энэ дэлхийн хүн төрөлхтөн дундаас хамгийн азтай нь. Бидний ихэнхдээ хэлдэг хайрлаж байна, дурлаж байна, хайртай дуртай гэдэг үгс бол жижүүрийн үг шүү. Яг хайрлаж дурлахыг нэг бол Анна Каренина шиг, нэг бол Жульетта, Ромео шиг нэг бол Офелия шиг дурлаж үзэж байж сая амтыг нь мэднэ. Тэр их хүчтэй, хэн ч дахин мэдрэхгүй тэр мэдрэмжийг авна гэдэг бол  гайхамшиг.

    - Ч.Найдандорж найруулагч И.Одончимэгийг ид байхад нь, бүх юм нь жигдэрчихсэн, тэгээд энд театрт, байнгын бие халаалттай байх энэ үед нь л би барьж авч Жульеттад тоглуулах гэж яарсан гэж ярьж байсан. И.Одончимэг, М.Найдандоржийн хослол тэгж үлдсэн байдаг. Яагаад таны Ромео, Жульетта тэгж яригдаагүй вэ?

    - Найруулагчдийн амнаас ийм үг унадаг. Тэр жүжигчин байвал, би тийм юм хийнэ гэдэг. Дээр үед С.Галсанжав гуай “Гамлет”-ыг хийж байхад Ч.Чимэд гуай зохиолыг нь орчуулаад доор нь Л.Жамсранжавд зориулав гээд бичсэн байж. Тэгээд С.Галсанжав гуай Л.Жамсранжав байгаа учраас “Гамлет”-ыг тавьж. Яахав болно. Дэлхийн жишиг. Харин би тэгдэггүй.

    - Жүжигчин дээрээ ингэж сонголт хийдэггүй гэж үү. Ганц удаа ч гэсэн үү ?

    - Жүжгээ хийхээр шатсан л бол би хэнийг ч тэр дүрд тоглуулж чадах ёстой гэж боддог. Жишээ нь, С.Болд-Эрдэнэ байсан учраас “Гамлет”-ыг тавилаа биш, “Гамлет” хийх болсон учраас С.Болд-Эрдэнэ тоглосон. Миний зарчим бол ердөө энэ. “Отелло” байхгүй учраас энэ жүжгийг тавихгүй гэхгүй. Хэн нэгнийг заавал Отелло болгоно. Би өөрийнхөө постановкад би итгэдэг.

    “Отелло” байхгүй учраас энэ жүжгийг тавихгүй гэхгүй. Хэн нэгнийг заавал Отелло болгоно. Би өөрийнхөө постановкад би итгэдэг.

    -Сэргэн мандалтын үеийн драм, орчин үеийн залуусын хайр дурлалыг хооронд нь нэгтгэж тавьсан. Мэдээж туршилт, эрэлхийлэл хийгдэж байх ёстой. Гэхдээ л зарим үзэгчид таны Ромео, Жульеттад шүүмжлэлтэй хандсан?

    - Шулуухан хэлчих үү, Ганчимэг ээ. Би тийм шүүмжлэл тоодоггүй. Эмзэглэдэг ч үгүй. Акцент ч өгдөггүй. Энийг тоох байсан юм бол би хийж яах юм. Миний мэргэжлийн аз жаргал юунд оршдог гээч, миний оюун санаагаар, сэтгэл зүрхээр тэр бүтээл дамжигдаж үзэгч танд хүрч байгаа юм. Ердөө энэ. Тэгчихээд би дараа нь өө, энэ нь тийм байсан. Тэр нь тэгчихсэн юм аа гэх үү. Үгүй шүү. Би засдаггүй. Ингээд л болоо.

    - Хямардаг ч үгүй юу?

    - Хямрах ч үгүй. Би огт шүүмжлэлийг тоодоггүй юм аа. Яг үнэнийг хэлэхэд. Гэхдээ зүгээр ёсон байна даа. Сонсох л ёстой байх. Гэхдээ би үнэхээр эмзэглэдэггүй. Хэрвээ миний тархийг нимгэн байна гэвэл тэгээд нимгэнээрээ үлдэг.

    - Таны нэг ярилцлагыг уншсан. Одоо эцэс сүүлдээ бид нар үр хүүхдээ хүмүүжүүлэх  ёс суртахууны хэм хэмжээ, хэмнэлээ хүртэл Америкчуудаас хуулж байна гэж та бухимдсан байсан. Залуусийн зарим хэсгийнхний шүүмжлэхээс ч айхгүйгээр бид хэтэрхий их гадны юм шүтэж байгааг гаргаад хэлчихлээ. Тэгээд зогсохгүй өөрийнхөө жүжгүүд дотор нийгмийн ёс суртахууны асуудлыг ихээр хөндөж тавьдаг. Манай нийгмийн сүүлийн 30 жилийн янз бүрийн парадокс, бидний гадны юм бүхнийг шүтэж байгаа байдал гээд... Энэ бүхэнд үнэхээр гэдэн чинь хөдлөөд өөрийнхөө жүжиг рүү шүүмжлэлт санаануудыг шургуулдаг юм уу. Эсвэл ерөөсөө найруулагч хүний классик үүрэг нь юм уу?

    - Бүтээл өөрөө гоо зүйн категори дээр суурилдаг болохоор сайн муу, сайхан муухай, гайхамшигтай, гутамшигтай, инээдэмтэй, эмгэнэлтэй. Үүний балансыг нь заавал барих хэрэгтэй. Тэгэхээр яах аргагүй нэгдүгээрт үүрэг. Таны хэлснээр. Хоёрдугаарт, миний эмзэглэл шингэх газраа шингэж гардаг. Таны хэлдгээр адралт. Би хэлэхгүй бол өөр хэн хэлэх юм.

    -Хуулбарлах, хуулах аяс бол хавтгай байна. Сүүлдээ юу үзэх, уншихаа хүртэл заалгадаг, дуурайдаг маяг газар авлаа. Бид нарт өөрийн гэсэн жор байхгүй болох гээд байна. Үндэсний дархлаа гэдэг юм руу л таны дотоод хашгираан чинь хүрч байгаа юм л даа.

    - Одоо бол глобалчлагдах биш харин ялгарна  гэдэг ойлголт илүү чухал байна шүү дээ. Энэ 200 -аад улс орон дундаас бид ялгарах ёстой. Монголын түүхийг ярихын тулд дэлхийн түүхийг ярихаас өөр аргагүй гэдэг чинь гайхамшигтай үг.  Гэтэл түүхгүй ард түмэн байна. Үндэстэн биш хүмүүс зүгээр улс-хүмүүс. Тэгэхэд бид бол үндэстэн. Дээрээс нь ямар гайхамшигтай түүхтэй гээч. Тэгээд түүх нь гайхамшигтай сургамжит. Ноёдын хэмлэлдээнээс болж нохой шиг амьдарсан түүх ч  байна. Мянга гурван зуун тэдэн онд тэгжээ гэж түүхийг уншихгүй байхгүй юу. Түүхийг уншаад бид юун дээр алдсан, юун дээр оносон юм. Ямар үедээ бид сэргэн мандаж байлдан дагуулсан юм. Ямар үедээ уруудан доройтож, нохой мэт амьдарсан юм гэдгийг л найруулагчид харах нь чухал. Хэмлэлдээн бол мөнхөд явагдаж байна. Дахиад энэ нийгэмд давтагдаж байна. Бурхан минь яасан аймшигтай вэ?

    - Бүүр нэг юунд нь ч шингэсэн юм гэмээр салахгүй хэмлэлдэх...

    - Салахгүй байна. Түвдийн Потала ордон гэхэд манай алт эрдэнэсийг даахаа байсан. Тэр алт эрдэнэсийг жингийн цуваагаар авч явахдаа Утай Гүмбэнийг босгочихсон. Тэр ноёдуудын яасан их мухар сүсэг вэ. Түвд лам ном уншихаар супер байдаг юм уу. Манай монгол ном яасан юм. Яагаад ийм хачин ойлголт бид нараас салахгүй ингээд зуун зууныг дамжаад яваад байгааг бүр гайхаад байдаг юм. Тэр нэр алдар, хэргэм зэрэг, алт мөнгө,  дээрээс нь хүүхэн. Яагаад ийм дуртай байдаг юм. Цусанд нь байна. Энийг яах ёстойг сайн мэдэхгүй байна.

    - Хэзээ энэ сэдэв зогсохыг хэлж мэдэхгүй байна л даа.

    - Тэгэхээр бид түүхээ судалж, болгоомжлох асуудлаа мэдэх ёстой юм. Залуус эх оронч үзэл гэж ярьдаг болжээ. Би эх оронч үзлийг зургаахан зүйл дээр тогтоно гэж ойлгодог. Хамгийн эхлээд бүтээлч, хөдөлмөрч байх. Хөдөлмөрлөх. Энэ хөдөлмөр гэдэг үг хаягдчихсан байхгүй юу. Хүн хөдөлмөрлөж байж л таван цаастай болно. Би театр, их сургууль хоёрт багшилдаг. Тэр цалингаа орж ирэхээр үрэхгүй шүү дээ. Хаа нэг халтуур хийгээд олсон мөнгийг бол дор нь дуусгачихаж байгаа юм. Хандлага байнаа даа. Хөлсөө гаргасан үнэлэмжиндээ тийм нандин, үнэтэй хандаж байгаа нь эндээс илэрч байх жишээний. Хоёрт, их түүхээ уншиж, судалж юун дээр алдаж оносноо мэдэх. Гуравт, газар шороо. Юугаар ч сольшгүй энэ газар шороондоо хайртай байх хэрэгтэй. Эх нутгаа, төрсөн газар нутаг, ард түмнээ хайрлах хэрэгтэй. Дөрөвт, ардын сайхан ёс заншил, соёл урлагаа эрхэмлэн хөгжүүлэх. Тавд, эх хэл, бичгээ дээдлэх. Зургаад, иргэнч байх ёс буюу өнөөдрийн бидний соёл юм. Таны эрх бусдын эрхээр хязгаарлагдана. Бусдыгаа хүндэлж амьдар. Ердөө энэ зургаан зүйлийг өөртөө шингээж чадваас та өөрийгөө эх оронч үзэлтэй хүн гэж бодох хэрэгтэй юм.

    Хамгийн эхлээд бүтээлч, хөдөлмөрч байх. Хөдөлмөрлөх. Энэ хөдөлмөр гэдэг үг хаягдчихсан байхгүй юу. Хүн хөдөлмөрлөж байж л таван цаастай болно

    - Та олон жүжиг тавьсан. Нэмээд дахиад ч тавих байх. Хамгийн оргил нь, хамгийн сайн нь юу байсан бэ?

    - Бусад хүн юу гэж дүгнэхийг мэдэхгүй. Миний хувьд бол одоогоор хамгийн суперыг нь энэ жүжгийг гэж бодож байгаа. Энэ жүжгийг шинэчлэл гэж бардам хэлье. Хүмүүс энэ одоо яасан онгироо хулгайч вэ? гэж бодох байх. /инээв/

    - Жүжгийн цөм дэх хамгийн гол амин сүнс нь диалогт байдаг уу. Хөдөлгөөн, хөгжимд үү. Эсвэл философидоо юм уу ?

    - Жүжгийн зохиолын хувьд мэдээж дөрвөн зүйл нөлөөтэй. Нэгдүгээрт, үндсэн зөрчил. Хоёрдугаарт, диалогийн уран тансаг байдал. Гуравдугаарт, үйл явдлын сонирхолтой фактууд. Дөрөвдүгээрт дүрүүдийн характер, зан ааш, авир араншин. Энэ дөрөв цогцолж байж жүжгийн зохиолын үндэс болдог. Энэ дөрөв сайн байвал тэр зохиолын цөм нь тэр. Ихэнхдээ нэг нэгээрээ доголддог. Тэгш хэмээр орж ирдэггүй. Нэг нь байхад нөгөө нь дутдаг. Нэг нь үг нь сайхан байхад сужет муутай байдаг. Жүжгийн хувьд ярих юм бол амин сүнс нь ерөөсөө л постановка. Гол цөм нь. Гайхалтай зохиолыг ямбий болтол тавьж байна шүү дээ. Хэнд ч хэрэггүй болтол. Зохиол сайн уу, сайн. Жүжигчин сайн уу, сайн. Гэхдээ хэн ч үзсэн уйтгартай, сонирхолгүй. Амтгүй, шимгүй. Муу зохиолыг гайхамшигтай болгон тавьж бас болдог.

    - “Гамлет” бол таны эрч хүчээ шингээж хийсэн хүчтэй ажлуудын нэг. Яг “Гамлет” шиг мөртлөө үндэсний жүжиг тавих юмсан гэж та мөрөөддөг үү. Тийм баатар төсөөлөгддөг үү, танд? 

    - Үндэсний жүжгийн хувьд бол өмнө нь тавигдсан жүжгүүдийг бол харж байсан. Их хуучинсаг байна гэж их боддог байсан юм.

    - Бүр өөрөө зохиолыг нь бичиж байгаад өөрөө найруулаад хийе гэж бодож байв уу ?

    -Би шулуухан хэлье. Би найруулагч. Би шинээр зохиол ерөөсөө бичиж чадахгүй. Энэ бол миний хийдэг ажил биш. Та нарын хийдэг ажил. Шал ондоо арга барил, ондоо технологи, ондоо ажил. Идеа, санааг бол харин гаргаж чадна.

    - Нэг хэсэг Сорогдогийн Жаргалсайхан гэхэд бараг энэ театрын жүжгийн зохиолч нь юм шиг байсан. С.Жаргалсайханы жүжгийг үзнэ, Ц.Балдоржийн жүжгийг үзнэ гэж яригддаг байсан. Тэгэхээр жүжгийн зохиол үй олноороо ирдэг байх. “Тэнгэрийн хүү” дээр та үнэхээр бүтнээр нь зохиолыг нь хүлээн зөвшөөрч чадсан болоод хийсэн үү?

    - Тийм.

    - Үнэхээр сайн жүжгийн зохиолч байхгүй байна гэдэг энэ яриатай та хэр санал нийлдэг вэ ?

    - Найруулагч хоёр янзын сонголтоор уран бүтээл хийдэг. Нэг бол тулган шаардалт буюу хэрэгцээгээр, захиалгын гэсэн үг. Нэг бол өөрийнхөө хүслээр. Өөрийнхөө таалсан, өөрөө тэрэндээ орж өвчилж чадсан бүтээлээ тавьдаг. Ийм хоёр янзаар амьдрал явагдаж байна. Найруулагч бол аль аль дээр нь чадвартай байх ёстой л  гэж үздэг. Эсээ, өгүүллэг, тууж, роман гээд эрэмбэ гаргая л даа. Хамгийн хэцүү нь жүжгийн зохиол. Жүжгийн зохиолыг бичнэ гэдэг өөрөө асар том ажил. Туршлага, өв уламжлал, арга зүй бөөн юм хэрэгтэй. Тэгтэл энэ бүх технологиуд алга болчихож. Тийм учраас сэтгэл хөдлөм жүжгийн зохиолууд гарч ирэхгүй байна. Надад бол ээ дээ их ч олон зохиол ирсэн дээ. Хамгийн түрүүнд сэдвийн асуудал шүү дээ. Сэдвийн дараа түрүүний ярьдаг асуудлууд. Ар араасаа шалгаад, гол нь энэ зүрхийг л базлулах ёстой. Тэр нь байдаггүй. Яг ширээн дээр гурван жил хэвтэж байгаад энийг л нэг хийнэ дээ гээд бодсоор хийсэн зохиол бол Л.Өлзийтөгсийн зохиол.

    - Л.Өлзийтөгсийн “Бүсгүйн зурвас” уу ?

    - Тийм. Ёстой гурван жил хэвтэж байгаад Өлзий рүү яриад би энийг заавал хийнэ гэж би хэлж байсан. Тэгсэн Өлзий за, чамд эрхийг нь өгье гэсэн. Тэгэж ярьснаасаа бараг хоёр жилийн дараа хийсэн байхгүй юу.

    - Жүжиг тавигдсаны дараа яруу найрагч Л.Өлзийтөгс өөрийн цахим хуудсандаа энэ бол миний зохиол биш байна аа гэсэн шүүмж бичсэн байсан. Та ерөөсөө энд хариулт өгөөгүй. Тэрийг та яаж хүлээж авсан бэ?

    - Одоо хариулт өгье. Л.Өлзийтөгсийг уншигч олон мэдэж байгаа. Сайн зохиолч, сайхан уран бүтээл туурвидаг. Гэхдээ нэг ухагдахууныг ойлгодог байх гэж итгэсэн. Тэгсэн чинь харин тийм хариулт өгсөн. Жүжгийн зохиол, жүжиг хоёр бол тэс өөр юм. Зохиол нь уншихад зориулагдсан автортой. Жүжиг болоод гарахаар автор нь найруулагч болно. Энэ их эртний ойлголт шүү. Бараг Аристотелийн үеийн ойлголт байх.

    Жүжгийн зохиол, жүжиг хоёр бол тэс өөр юм. Зохиол нь уншихад зориулагдсан автортой. Жүжиг болоод гарахаар автор нь найруулагч болно. Энэ их эртний ойлголт шүү.

    - Сорогдогийн Жаргалсайхан хэрвээ амьд сэрүүн байсан бол “ Үхэж үл болно” дээр нилээн л юм болох байсан байх гэж боддог юм. Би Л.Эрдэнэбулган найруулагчтай натур дээр нь очиж уулзаж байсан. И.Одончимэг бүр шоконд орчихсон байсан. Энэ биш байнаа. “Чингис хааны нууц түүх” романаас юу ч алга. Би буцалж, дурлаж ирсэн Бөртэ хатнаа яаж гаргахаа мэдэхгүй байна гээд сууж байсан. Энэ л дээ. Найруулагчийн зохиол гээд гараад ирэхээр хүмүүс эх зохиолыг нэхээд байдаг.  Бүр жүжигчин хүртэл шүү. Би та хоёрын дунд үүссэн асуудлыг маш сайн ойлгож байна.  

    - Одноо эгчийн зөв шүү дээ. Эх зохиолоос харсан юмаа нэхээд байгаа юм. Гэхдээ найруулагч хэрэв өөрөөр эргүүлсэн бол тэрийг дагахаас өөр арга байхгүй. Найруулагч жүжгийн зохиолчид хүндэтгэлтэй хандана гэж ухагдахуун байна. Хүндэтгэлтэй хандах. Нэг ёсны би эрэл хайгуул хийж байна. Би тавьж байна гэж сагсуурч болохгүй гэсэн үг. Болохгүй. Гол агуулга, гол шугам хэзээ ч алга болж үл болно. Тэр хүний агуулга дээр найруулагч өөрийнхөө баяжуулалтыг,  санааг илүү төгөлдөржүүлэх юмыг бодно уу гэхээс унагаж үл болно. Энэ бол найруулагчийн мэргэжлийн их дутуу хандлага байхгүй юу. Би ерөнхий юм ярьж байна шүү. Таны жишээ авсан кинон дээр биш.

    - Манай Л.Эрдэнэбулган ах бол хөгжмийн театрын найруулагч хүн. Яг тэр киног хийж байх үед нь Г.Жигжидсүрэн найруулагч “ Манай Л.Эрдэнэбулганы кино найруулна ч гэж юу байхав дээ” гэсэн ярилцлага өгч байгаа юм. Тэр үед л олж харж байсан. Найруулагч хүн нэг том бүтээл барьж аваад,  эхлүүлээд явж байхдаа ч, буцалж шатаж хийгээд дууссан хойноо ч, эцэс төгсгөлгүй маш том цензур дотор, маш том дарамтан дунд амьдардаг юм байна гэдгийг. Киноны натур дээр очоод ч харж байсан. Тэр үед чинь эдийн засаг ямар байлаа. Мөнгө төгрөг арай гэж олоод хийж байсан. Нөгөө гол дүрийн жүжигчин хүртэл дүрдээ орж өгдөггүй, дээрээс нь найруулагч нар үг шидээд л. Та ийм зовлонг хэр амсаж байв ?

    - “Үхэж үл болно” дээр би зүгээр бодлоо хэлчихье. Миний нутгийн ах, Л.Эрдэнэбулган найруулагчийг би хүндэлдэг. Намайг хайрладаг, надад заадаг эрхэм хүн. Бид яагаад бодит түүхийг сайн судладаггүй юм бэ. Хутганы ир шиг ид залуу насандаа төр цогцлоодог болохоос биш ухаарал тэвчээр сууж, юм өнгөрөөдөг насан дээр эрсдэл хийдэггүй байхгүй юу. Гучин хэдэн насандаа л тэгнэ биз дээ. Гал руу ч орчихьё, үзвэл ч үзчихье гэдэг нас биз дээ. Жүжигчид нь гэхэд дандаа үзүүлэх гэж байгаа түүхэн үе, харуулах гэсэн баатруудынх нь наснаас давчихсан насандаа яваа хүмүүс байсан шүү дээ. Өөрөөр л хийх байсан гэж хардаг.

    -  Л.Эрдэнэбулган найруулагч  мэддэг, мэдэрдэг хэдийнхээ дунд л эргэлдсэн байх.

    - Ердөө л тэгсэн байхгүй юу. Уран бүтээл чинь өөрөө эрсдэл дагуулдаг. Маш зоригтой алхам хэрэгтэй.

    - Уг нь тийм их фантазитай зохиол дээр “алах” ёстой байхгүй юу...Гэхдээ уучлаарай, би яг энэ сэдвээр түүнтэй ярилцаагүй байгаа шүү.

    - Та уншсан. Би уншсан. Гайхалтай уран зохиол гэж тэрийг л хэлнэ. Надад бас бодол байдаг. Бид их хаанд хүндэтгэлтэй хандах ёстой. Жагаа ахтай ( Соргодогийн Жаргалсайхан) хоёулханаа гадаа машин дотор нэг шил юм задлаад, энэ сэдвээр нэг оройжин ярилцаж байлаа.

    - Таны үгийг сонссон гэж үү. Бас л омголон, хурц хүн шүү дээ ?

    - Би ч залуу байж. Бид хоёр хөдөө байсан. Хоёр, гурван жүжгийг нь би тавьсан  байсан л даа. Үзэл бодлоо л ярьж байгаа юм. Сайхан зохиолчтой ярьж суух сайхан шүү дээ. Гэхдээ миний үгийг бол аваагүй л дээ.

    Хутганы ир шиг ид залуу насандаа төр цогцлоодог болохоос биш ухаарал тэвчээр сууж, юм өнгөрөөдөг насан дээр эрсдэл хийдэггүй байхгүй юу. Гучин хэдэн насандаа л тэгнэ биз дээ. Гал руу ч орчихьё, үзвэл ч үзчихье гэдэг нас биз дээ.

    -Б.Баатар найруулагч “Цахлай”-г тавьчихаад миний ярилцлагад орохдоо хэлж байсан юм. Энэ театрт болж бүтэхгүй юм байгааг зөвшөөрнөө зөвшөөрнө. Гэхдээ би эндээс явсан том жүжигчдийг авчирч тэд нарын сүр хүчээр нам даруулах болно гэж. Миний архивт тэр ярилцлага нь байгаа. Тэгэхээр яг юу асуух гэсэн бэ гэхээр, танд яг тийм үе байсан уу. Жүжигчингүй болох үе. Байдаг л нэгүүдийн тухай яриа мэдээж биш шүү дээ ?

    - Таны түрүүн хэлдэг үнэн. Би азтай. Тийм үетэй тулгарсангүй. Би хар залуугаасаа энэ мэргэжил рүү орсон. Хамгийн мундагууд дунд нь шургалан орж, үзэж тарсан. Ч.Найдандорж, Б.Баатар, Б.Мөнхдорж, Н.Болд гээд дандаа ах, дандаа хойно төгссөн. Би чинь дотоодын бүтэээгдэхүүн шүү дээ. /инээв/. Галан дундуур юм шиг дайрсан. Тэгээд боддог юм. Нутаг ус минь, өвөг дээдэс минь, Намнан хайрхан минь бидэнд яагаад ийм сайхан эр зориг хайрласан юм бэ, гэж. Жаахан мохоод ирэхээрээ би Хутаг-Өндөр рүүгээ явчихдаг. Намнан хайрхандаа очоод мөргөдөг. Эрч хүч, эр зориг, юуг ч туулах эрч хүч хайрлаач гэж. Би чинь хүн шүү дээ. Заримдаа толгой гудайх үе гарна. Заримдаа хов живэнд ч идэгдэх гээд байгаа юм шиг санагдана. Давчдана.  

    - Гэхдээ театрыг гурав дөрвөн гэр бүл л захираад байнаа гэдэг яриа олон жил явж байгаа шүү дээ. Нэг залуу эмэгтэй жүжигчин орж ирээд тэр хэдэн гэр бүлийн аль нэгийг нь бараадахгүй л бол ер нь бүтэхгүй болдог. Энэ бараг үнэн. Үнэндээ энэ хэдэн гэр бүлийн тэмцэл зарим нэг том жүжигчдийн тавиланг театрын гадна гаргачихсан. Та нас залуу, эрч хүчтэй, юуг л бол юуг ч хийнэ гээд энэ хаалгаар  орж ирж байсан. Хийж ч ирлээ. Харин тэр фракцуудыг, драмын театрыг жаахан муухай харагдуулдаг тэр юмыг ерөөсөө хөндөөгүй. Яагаад ?

    - Яг Г.Доржсамбуу найруулагчийн хэдэн зарчмыг би барьдаг. Өглөө 9 цагт хөшиг нээнэ гэвэл би бүртгэж мангартдаггүй. Нээнэ, хүн бэлэн байх ёстой. Нээх цаг бол цаг. Энэ мундаг зарчим. Хоёрт, Г.Доржсамбуу гуай хэзээ ч хов сонсож байгаагүй. Өнөөдөр миний өрөөнд хүн хов зөөж орж ирэхгүй. Нэг ч хүн хов ярьж орж ирж чаддаггүй.

    - Г.Доржсамбуу гуай өөрөө нэг хэсэг дийлэхээ байгаад хөөхийг нь хөөгөөд, зүрх сэтгэл нь хямарч цохилтод орж байсан.

    - Хэцүү юм туулсан. Гэхдээ мэдэхгүй юм даа. Их сонин, Ганчимэг ээ. Үзэл бодолдоо үнэнч хүнийг би зоригтой хүн гэж боддог. Тэрийгээ хатуу чанд барьвал ямар ч хогийн юм завсраар орж ирэхгүй. Маш хатуу том цайз болдог. Би алагчилдаггүй. Өнөөдөр Ганаа гол дүрд тогловол маргааш нь би Дулмааг тоглуулна. Зөвхөн Ганааг л гээд  байхгүй. Жүжиг найруулах бол нэг асуудал. Жүжгээ хийгээд амжилттай болвол тэгээд хангалттай. Гэтэл Ерөнхий найруулагч гэдэг бол урын санг ямар, ямар жүжгүүдээр дүүргэх ёстой юм. Үзэгч тэрнээс ямар таашаал хүртэх юм. Театрын үнэ цэнэ. Бүр цаашилбал маркетинг, нүүр царай, жүжигчдийн ур чадвар, ямар жүжигчдийг би академический бүтээлч байлгаж чадах ёстой юм. Мэдлэг оюун,  ур чадвар, хувийн зохион байгуулалтынх нь хувьд заримыг нь загнадаг. Энэ жүжгэн дээр гэхэд жүжгийн үеэр хэн ч бааранд явж болохгүй гэж тушаасан. Би тэнэг байгаа биз. Хүний эрх шүү дээ. Гэхдээ үгүй. Жүжиг сар тоглоно. Гэртээ хариад амар. Маргааш та эрүүл байх ёстой. Ханиад хүрч болохгүй. Театр бол диктатур. Урлаг бол ардчилал гэж элийрч болохгүй. Урлаг бол диктатур, хатуу хяналт, дэгэн дотор уран бүтээл явж ирсэн. Үүнийг алдагдуулж болохгүй. Түрүүн таны нэг хариултыг би дутуу явчихлаа. Кино зохиолыг бол би бичнэ. Жүжгийн зохиолыг бол бичиж чадахгүй. Энэ бол хамгийн хүнд жанр.

    Театр бол диктатур. Урлаг бол ардчилал гэж элийрч болохгүй. Урлаг бол диктатур, хатуу хяналт, дэгэн дотор уран бүтээл явж ирсэн.

    - Тийм ч учраас ховордчихсон.

    - Ховрын юм гэдэг чинь үнэн. Дармын Батбаяр, Сорогдогийн Жаргалсайхан, Ц.Балдорж нар бол хайрламаар, алдаж болохгүй хүмүүс байжээ. Ч.Ойдов гуай, Д.Мягмар гуай байна. Энэ хүмүүс бол хорьдугаар зуунд ирсэн тэнгэрийн элч нар байжээ гэж бодохоос өөр аргагүй. Ямар сайхан амттай зохиолыг өгч чаддаг байсан юм бэ.

    - Найруулагч хүн шинэ жүжиг тавих болгондоо дахиад л яг анхных шигээ, цоо шинээр өөр шаналал тээдэг үү. Эсвэл ер нь ойролцоо юм тээдэг үү?

    - Цоо шинээр шанална. Одоо ингээд нэг жүжиг хийгээд дуусна. Тэгээд би хэрэггүй болдог шүү дээ, хөөрхий минь. Жүжиг нээх хүртэл хаан шүү. Тэгээд цааш нь туслах найруулагч, хөтөч найруулагч авч явна.

    - Одоо “Анна Каренина” ч тийм л нөхцөлд тавигдаж байна уу?

    - Шинэ шаналал. Жүжиг нээлээ. Хөөрхий муу найруулагч эхнийхээ өдөр ёстой бөөн баяр болно. Тэгээд түүнээс хойш байхгүй. Тэр уран бүтээлчдийн бүтээл, тэдний карьер болоод явдаг нь сайхан. Угаасаа хувь заяа нь тийм юм. Тэгэхээр эндээс яаж гарах ёстой вэ. Энэ шаналалыг жүжгийн нээлттэй нь цуг орхиод дараагийнхаа өвчнийг тусах хэрэгтэй болж байгаа юм. Цоо шинэ. Дараагийн өвчин бол дахиад шаналал. Чамд нэг нууц юм яръя. Би жүжиг хийж байхдаа хааяа уудаг. Хүнтэй уудаггүй, ганцаараа уудаг. Архи уух дуртайдаа биш. Тэр шаналалыг тээхэд хүнд байдаг учраас. Яг тэр нөхцөлд тархинд маш сонирхолтой, тэр шаналалаас үүдсэн маш сонин ургамалууд ургана. Энийг гэхдээ би яаж тайлбарлаж, хэлэхээ мэдэхгүй байна. Яагаад гэвэл би дотор руугаа өнгийлгөж харуулж чадахгүй юм чинь.

    - Та бичдэггүй юм уу?

    -  Юу?

    - Өдрийн тэмдэглэл ч юм уу, төрсөн бодол, дурсамж гээд...

    - Нэг хэсэг өдрийн тэмдэглэл бичдэг байсан. Одоо харин мартахаасаа өмнө гээд номоо хийж байна. Өөрөө бичээд, ингэсэн тэгснээ тэмдэглэхгүй бол мартамхай болох нь. Санаж байгаа дээрээ бичье гээд хийж байна. Бичдэг хүмүүсийг бол би биширдэг. Маш гоё юм шүү дээ.

    - Мэдээж роман, жүжиг хоёр хоорондоо эрс тэс ялгаатай. Хоёр өөр төрөл. “Анна Каренина” романыг Н.Пүрэвдагва гуай жүжгийн зохиол болгож бэлтгэсэн гэсэн. Та өөрөө яг жүжгийн зохиолд нь оролцсон уу. Найруулагчийн хувилбарт зохиол нь яг ямар юм бэ?

    - 2017 онд энэ сэдэлжилт анх үүссэн юм. Одоогоос гурван жилийн өмнө энэ романыг ахиж уншаад энийг хийх ёстой юм байна гэсэн бодол надад төрсөн. Тэр өгөгдөл бол нэгдэх сигнал нь. Хоёрт, жүжгийн зохиолыг би монгол руу орчуулсан “Анна Каренина”-гаас авахыг хүсээгүй. Шулуухан хэлчихэе. Орчуулга гэж новш. Оросоос нь авсан. Н.Пүрэвдагва гуай орос хэл сайтай. Гэхдээ жүжгийн зохиол болгохын тулд найруулагчийн идеагүйгээр хийж болохгүй.

    Одоо ингээд нэг жүжиг хийгээд дуусна. Тэгээд би хэрэггүй болдог шүү дээ, хөөрхий минь. Жүжиг нээх хүртэл хаан шүү. Тэгээд цааш нь туслах найруулагч, хөтөч найруулагч авч явна

    -Ш.Очирбат гуайн орчуулга уу. Орос хэлнээс монгол хэлэнд орчуулсан сонгодогуудаас хамгийн мундаг нь шүү дээ ?

    - Би тэр сүүлийн хувилбарыг хэлж байна.  Романаа уншчихаад бүтэц, композицоо Н.Пүрэвдагва гуайд хэлсэн. Энэ жүжиг хоёр Аннатай байна. Ингэнэ тэгнэ. Миний санаа ийм байна. Энэ үзэгдлийг авна, тэрийг авахгүй гээд. Н.Пүрэвдагва гуайн гаргасан 27 үзэгдэл ирсэн. Одоо энэ жүжиг 15 үзэгдэлтэй. Би жүжгийнхээ үзэгдлүүдийг ингээд хуваачидаг. Их гоё шүү дээ. Энэ дээр их гоё даам тоглох хэрэгтэй. Ингээд тавина. (баахан жижиг дөрвөлжин цаас гаргаж ирэв) Прологоос нь Эпилоги хүртэл нь. /Ширээн дээр өрж үзүүлэв/.  За, энэ дунд чинь кульминаци нь энэ байна гээд тэмдэглэгээ тавьчихна. Нөгөө Аристотелийн зарчмаа барьчихна. Тэгээд  нүүнэ дээ. Энэ аранжировка хамгийн гоё таашаалтай хэсэг. Ганцаарханаа сууж байгаад, ингэнэ ингэж холбоно. Тэгээд энэ эцсийн вариант гээд харахад жүжиг чинь өөрөө харагдана даа. Харагдсан юмыг бол тайзан дээр хийх амархан.

    - Таны Анна, Вронский гүн хоёрыг харах гэсэн хүлээлт үүсчихсэн байгаа. Жүжигчдийнхээ сонголтон дээр та эргэлзэж төөрөлдсөн үү ?

    - Нэг л юман дээр төөрөлдсөн. Төөрөлдөх яахав. Болохоо байсан. Анх зохиол уншаад энд Б.Баярмаа тоглох юм байна гэж бодсон. Каренинд тэр гэж. Энэ хоёр дүр хамгийн түрүүнд харагдсан. Энэ хоёр байгаа учраас найдвар байна. Вронскийд манай театрт байсан Э.Тодгэрэл гэж залуу байсан ч Америк руу  хувийнхаа амьдралыг хөөгөөд явсан. Би уг нь тэрийг гэж бодсон байсан. Вронскийд одоо Т.Сэргэлэн тоглож байгаа.

    - Алексей Каренины дүрийн сонголт гоё болсон уу?

    - Та өөрөө үз /инээв/. Зохиолын төсөөллийг та мэднэ. Гараа дугаргадаг, том чихтэй, зүгээр л ажил, нэр хүнд, мөнгө төгрөг, эдлэн газар, таатай амьдрал хөөсөн хүн. Тийм хөгшний дүрийг би барих гээгүй. Энэ хэв шинжээрээ бол хүмүүст хүлээн зөвшөөрөгдчихсөн байхгүй юу. Нээрээ ийм юмтай яаж ч амьдрах юм гээд л. Б.Жаргалсайхан ах өнөөдөр 55 настай байна. Гоёороо байгаа. Яагаад тэгвэл энэ гоё хүнээс салчихсан юм бэ гэж хараг л дээ. Би ийм өнцөг гаргасан ч юм билүү.  

    - Романд нэг уулзалт гэхэд л хэдэн хуудас дамнасан өгүүлэл болж өрнөдөг. Тэр бүхнийг хэрхэн яаж, шийдэж өгсөн юм бол. Нууцаасаа хуваалцаж болох уу?

    - Романаас жүжгийн зохиол болгоно гэдэг найруулагчийн тархийг бол ёстой тонгочуулна. Хэрэгцээтэй юмаа авч эвлүүлнэ гэдэг өөрөө үнэхээрийн сонирхолтой ажил. “Парисын дарь эхийн сүм” дээр нэг хараа муутай, дүлий шүүгч хүн цаазладаг байхгүй юу. Тэр ерөөсөө хүний өөрийгөө өмгөөлсөн үгийг нь сонсохгүй. Тэгээд ямар зүс царайтайг нь хажуу хүнээсээ асууж байгаа юм. Ингээд тэр хүнд цаазын ял оноож байгаа юм. Өөр ямар ч мэдээлэлгүйгээр. Өөр газар болсон тэр процессыг би хойно нь аваачаад Эсмеральдаг шүүх хэсэгт тэр шүүгчийг тавьчихаж байх жишээтэй. Монтажны асуудал юм, яг кино шиг. Цэвэр монтаж. Яг тэрэнтэй адилхан энэ “Анна Каренина” олон сонин шийдэл харуулна. Шулуухан хэлэхэд уйтгартай роман биз дээ. Сонирхолтой болгохын тулд асар их юм бодох, сэтгэх хэрэгтэй. Энд хоёр зохиол байгаа. Нэг нь Анна, Каренин, Вронский нөгөө нь Лёвин, Кити Шербацкой. Тусдаа  бүр нэг жүжгийн зохиол байгаа. Дэлхий бол Аннагаа л барихаас өөр аргагүй. Төрөлх эх оронд нь жинхэнэ орос хүний мөн чанар, хөдөлмөрч, газар нутгаа гэх сэдэлжилтийг нь, нэг цаг үеийн асуудлыг нь барина гэвэл Лёвинг л барих байх.

    - “Анна Каренина”-г тавих боллоо гэдэг мэдээлэлтэй хамт Анна Каренинагийн дүрд хоёр эмэгтэй тоглож байгаа гэдэг шум тархсан. Үзэгчдийг хамгийн их гайхшруулсан мэдээлэл энэ ?

    - Би нөгөө твиттерт ордоггүй байхгүй юу. Манай найз чамайг нэг хүн ингээд биччихэж чи хар даа гээд. Тэгсэн нэг хүн бичсэн байна л даа.  Н. Наранбаатараа юм унш айн, толгойгоо ажиллуул, юм унш! Хүүш, хүүш! Анна чинь 27 настай ойлгож байна уу. Хүү минь чи 70 гарсан Н.Сувдыг... Чи яасан ямар толгойтой ч гэлээ дээ, хуйхалсан толгойтой гэсэн үү. /инээв/  Айхтар загнасан байсан намайг. Үзэх л хэрэгтэй. Үзсэнийхээ дараа үгээ хэлэх хэрэгтэй. Хуйхтай ямар толгой гэлээ. Хуйхалсан толгой бил үү тэр үгээ хэлэх ёстой байхгүй юу. /инээв/. Манайхны араншин болчихоод байна. Эцсийг нь харалгүй наана нь цэцэг гэнгүүт дэлбээлүүлээд л явчихдаг. Энийгээ болих хэрэгтэй. Бодвол боловсролтой, настай хүн байх л даа. Яахав ээ, яахав би тэрэнд эмзэглэхгүй. Төөрөлдөө л биз. Үнэнийг нь дараа нь харчихна биз. Төөрөлддөггүй хүн гэж юу байдаг юм.

    Эцсийг нь харалгүй наана нь цэцэг гэнгүүт дэлбээлүүлээд л явчихдаг. Энийгээ болих хэрэгтэй. Бодвол боловсролтой, настай хүн байх л даа. Яахав ээ, яахав би тэрэнд эмзэглэхгүй. Төөрөлдөө л биз. Үнэнийг нь дараа нь харчихна биз. Төөрөлддөггүй хүн гэж юу байдаг юм.

    - Ер нь бол зохиолын цөм нь хаант Оросын нийгмийн анги давхарга, тухайн үеийн эмэгтэйчүүдийн эрхийн тухай салшгүй ойлголтуудын өргөн хүрээнд өрнөдөг. Үүнийг Н.Наранбаатар тонгочуулаад, монголын нийгэм дээр авчраад яаж холион бантан болгосон бол гэж зарим нь бодож л байгаа байх ?

    - Манай театр нэг дүрмээ үргэлж барьдаг. Уран бүтээл хийхийн өмнө эхлээд дотоод хяналт өгдөг. Энэ хүн энэ зохиолыг далийруулж уу. Далий ягаан цэцэг болгож уу, үгүй юу. Дараа нь гадаад экспертүүд цугласан, гадаад уран сайхны зөвлөлөөр үзүүлдэг. Хуучны нөгөө главлит гэсэн үг л дээ. Н.Жанцанноров гуай, өөр хэн байдаг юм эрдэм мэдлэгтэй, боловсролтой хүмүүс ирнэ. Тэдний үгийг сонсоно гэдэг их чухал. Өвөөгөөсөө сурсан нэг зарчим надад бий. Хүнээс үг сонсож байх хэрэгтэй гэж. Би ер нь залуугаасаа үг сонсох дуртай. Одоо ч гэсэн дийлэнх найзууд маань дандаа л настай хүмүүс байдаг. Түүхчид, хуульчид. Тэдний хэлдэг алт шиг үгсийг нь үргэлж сонсож байх хэрэгтэй.

    - Тэгэхдээ бас дэмий ч юм их ярина биз дээ.

    - Тэрийг нь аваад хаячихая л даа./инээв/ Авах гээхийн ухаанаар гэдэг шиг жаахан тэвчээртэй л байчих. Авах юм нь бол нэг цул юм байдаг гэж би хувьдаа ойлгодог. Тонгочих гэдэг нэг асуудал. Грамотный байна гэдэг өөр асуудал. Яг мэргэжлийн түвшиндээ тонгочих л хэрэгтэй. Ганчимэг ээ, нэг юм хэлэхэд зовж байж би өөрийгөө найруулагч гэж дуудуулж байгаа юм. Яг үнэнийг хэлэхэд зовж байж. Одоо зоргоороо хүн бүхэн найруулагч хийдэг болж. Би анх “Үл таних эмэгтэй” гэдэг кино хийгээд, би өөрөө найруулагч юм чинь баталчихсан юм. Найруулагч Н.Наранбаатарын бүтээл гэсэн гарчгаар эхэлж байсан. Анх тэрийг би гаргаж ирсэн. Тэрнээс хойш нөхдүүд найруулагч тэрний бүтээл гэж бичдэг. Найруулагч гэдэг бол мэргэжил. Намайг балетмейстер Н.Наранбаатар гэвэл чи татаад уначихна биз дээ. Яагаад ичихгүй байгаа юм. Өөрийгөө найруулагч гээд. Киноны ерөнхий найруулагчаар ажилласан байж болно. Чи бас ажилласан байж болно. Гэтэл найруулагч Ганаагийн бүтээл гэвэл шившиг биз дээ. Найруулагч гэдэг өөрөө эрхэм нэр байхгүй юу.

    - “Үл таних эмэгтэй” гэдэг чинь “Танихгүй эмэгтэйн захидал” –аас сэдэвлэсэн кино биз дээ. Тэрийг би хоёр, гурав үзлээ. Энэ хулгай биш юм уу. Шилжилтийн насны охид байхаас л сэтгэл зүрхийг булаасан зохиол шүү дээ. Тэгсэн яав. Бүгдийг нь аваад, нэрийг нь ч бараг өөрчлөхгүйгээр яагаад ингээд хийчихэж байгаа юм бэ. Араас нь зөндөө оролдлогууд цуварсан. “Ийм нэгэн явдал”, “Амьдрал нулимсанд дургүй” киноны нэрүүдийг шууд хуулаад явж байна. Энэ яг юу хийгээд байгаа юм бэ. Энэ таны хувьд хулгай биш юм уу?

    - Нэгдүгээрт, зохиолч нь нас бараад 60 жил болсон бол тэр зохиол нийтийн өмч болж байгаа юм. С.Цвейг өнгөрөөд жаран жил болчихсон. Нас барчихсан. Хоёрт, дэлхийн аль ч уран зохиолоор бид кино хийж болно. Гэхдээ хүндэтгэлтэй хандах ёстой. Киноны эхэнд Стефан Цвейгийн “Танихгүй эмэгтэйн захидал” зохиолоос сэдэвлэв гэж гарчиглах. Энэ бол боловсон хандаж байгаа хэрэг. Тэгээд нэрээ “Үл таних эмэгтэй” гэж өгөхөд утга нь алдагдахгүй. За, ингээд би оюуны өмчийн хулгайч биш болж байгаа юм. Харин нэг юман дээр эмзэглэсэн. Би буруугаа хүлээх ёстой. Нэг инээдмийн кино хийсэн. “Зүүдэнд ч оромгүй явдал” байхгүй юу. Би дахиж хэзээ ч тэгэхгүй. Энэ миний алдаа байсан. Тэр кино нь өөрөө алдартай кино. Бодвол зохиолч, найруулагч хоёр бодон бодон тэр нэрийг өгсөн байх. Тэгэхэд нэг муу Н.Наранбаатар инээдмийн кинон дээр аваачаад тавьчихсан. Би энэндээ эмзэглэдэг. Би дахиж энэ алдаагаа давтахгүй.

    - Хайр Пара гэж танд ер нь таарсан хочийг нь олоод өгчихсөн юм биш үү. Охин биш дээ, яагаад “Танихгүй эмэгтэйн захидал”-ыг сонгодог байнаа. Бас л нөгөө нийгэмд юм шидэх гэсэн, өнөөдрийн эмэгтэйчүүдийн хүндрэлтэй асуудлуудаас болоод л бариад авчихсан уу?

    - Тэгсэн.

    - Эсвэл багаасаа унших дуртай зохиол тань байсан юм уу?

    - Үгүй. Би багаасаа “Монте Кристо гүн”-д л дуртай байсан. Бас  Жамбын Пүрэвийн “Зүрхний хилэн” хоёрт. Тэр үед ном олддоггүй. Нэг хүн үдийн алдад надад номоо өгөөд маргааш өглөө эргүүлж авна шүү гэсэн. Ёстой шөнө унтаагүй уншсан. Ээж аав унтаад, жорлонд орж уншаад яг өглөө 7:30 гээд дуусдаг юм байна лээ шүү. /инээв/. Одоо хүртэл би “Зүрхний хилэн” романд маш их хайртай. Жамбын Пүрэв гуайг би шүтдэг. Зүрхээ хилэгнүүлж бичсэн учраас “Зүрхний хилэн” гэж нэрлэжээ. Би буруугаа хүлээж чадна. Хойш хойшдоо залуучууд ч буруугаа хүлээж байгаарай. Хүний ингэж зүрхээ хилэгнүүлж бичсэн романы нэрээр кино нэрлэж болохгүй.

    ...Зүрхээ хилэгнүүлж бичсэн учраас “Зүрхний хилэн” гэж нэрлэжээ. Би буруугаа хүлээж чадна. Хойш хойшдоо залуучууд ч буруугаа хүлээж байгаарай. Хүний ингэж зүрхээ хилэгнүүлж бичсэн романы нэрээр кино нэрлэж болохгүй....

    - Арай л хамаагүй, замбараагүй болчихоод байна л даа. Яг энэ сэдэв дээр.

    - Хамаа намаагүй болж байна. Бид ухаантай юм бол ухаалаг л хандах ёстой. Та өөрөө бичдэг хүн. Яаж зүрхээ буцалгаж байгаад бичдэгийг мэдэж байгаа.

    - Би “Үл таних эмэгтэй”-г анх цацагдахад хэлж байсан юм. Наранбаатарын оронд байсан бол би шал өөр л юм барьж авна. Энэ одоо яагаад охины зохиол бариад авчихав аа гэж инээж байсан юм. Энэ наргиа шүү ?

    - Ингэсэн юм аа. “Танихгүй эмэгтэйн захидал”-ыг уншаад нэг л юмыг хүнд ойлгуулъя гэж бодсон. Хүний анхны хайр. Та бид нар анхны хайраа мартдаггүй биз дээ. Шулуухан хэлэхэд тийм биз дээ. Надад ч байна. Таньд ч байна. Анхны хайр гэдэг чинь ийм нандин юм байдаг гэдгийг, энэ киног үзээд хүн бүхний анхны хайрын дурсамж нь төрөөсэй л гэж хийсэн. Тэр нандин дурсамжаар чинь бас хэсэг тэжээгдэнэ шүү дээ.

    - Тухайн үедээ киноны зах зээл дээр амжилт олсон уу. Яагаад та кино руу ордог юм. Хааяа театраас өөрийгөө сугалж, өөр тийшээ гарч ажилламаар байдаг юм уу?

    - Яахав. Би хийсэн кинонууд дээрээ ашигтай ажилласан. “Үл таних эмэгтэй”-г сайн үзсэн.  “Сүүлчийн шөнө” бас сайн орлого олсон. Одоо чамд нэг нууцаа дэлгэе.  Зүгээр миний бодол шүү. Ирэх жил манай театрын 90 жилийн ой болно. 90 жилээ хийж өгчихөөд ер нь энэ суудлыг өгнө. Дараагийн бамбар барих хүнд өгөх ёстой. Би хаан биш байхгүй юу. Тэр арынхаа хүнийг хайж байна. Бэлдэх гэж оролдож байна. Бэлдэх ёстой. Ганцаараа, өөрөөрөө дуусч болохгүй. Б.Баатар ах минь өнгөрөхөөсөө өмнө ганцхан л үг хэлсэн. Би азтай. Миний ард гэрэлт ирээдүй байна. Одоо надад санаа зовох юм алга гэж хэлж байсан. Б.Баатар ахыг нэг ярьсан дээрээ хэлэхэд ахыг байхад уран сайхны зөвлөлд жүжгээ оруулахдаа ах юу гэх бол гэж бодож оруулдаг байлаа. Тэр хүний амнаас үг сонсох гэж би бүтээл хийдэг байсан. Өнгөрсөнөөс нь хойш бол нэг тийм оргилуун азаар ер нь байхгүй болсон.

    - Бас л ховорхон, хачин л “амьтан” даа. Тийм хүмүүс сэтгэлд тодорхой юм үлдээгээд л явчихсан байх... Үнэхээр гунигтай шүү.

    - Мундаг хүн байхгүй юу. Мундаг хүн. Найруулагч гэхээр заавал бүтээл сайн тавихдаа биш шүү дээ. Найруулагчийн нэг үүрэг нь хамт олныг зангидах, энэ театрын ирээдүйг харж чадах, тэр алсын хараа чинь юм. Найруулагч гэхээр л сайн бүтээл гэдэг. Яахав үндсэн чанар мөн. Гэхдээ заавал ч үгүй тэрийг барих албагүй.

    - Г.Доржсамбуу найруулагчийг бол жүжигчдийнхээ зөрчилд элэгдэж, эмтэрсэн гэж боддог. Тэгээд өөрийнхөө хийх юмнаас илүү их нервээ тийшээ өгчихсөн гэж хардаг.

    - Сүүлд хөрөг дурсамжийн номыг нь та уншсан уу? “Арслан” гээд.

    - Уншаагүй.

    - Уншаад яг тийм сэтгэгдэл төрсөн. Цөм болгох гэсэн өөрийнхөө хүсэл мөрөөдлийг, давхар даргын ажлаа аваад зангидаад болчих юм байх гэсэн чинь бүх зүйл төсөөлснөөс нь өөр байж таарсан. Тэр бол асар хүнд стресс, депресс. Маш хүнд. Та бод доо. Итгэж байсан хүн хаяад явахаар яах юм бэ. Найруулагч хүний ганц итгэлт хүн нь жүжигчин шүү дээ. Гол санааг нь илэрхийлж байгаа гол хүн нь. Тэр нь ингээд холдоод явчихаар гомдохын дээдээр гомддог юм байгаа биз дээ. Та тэр фактыг мэдэж байгаа. Нэр ус хэлээд яахав. Гомдохын дээдээр гомдоно шүү дээ. Гаргаж ирсэн. Алдар нэрэнд нь хүргэсэн. Яагаад нөхөрлөж чадахгүй байгаа юм.

    - Миний тавих гэж байсан асуулт одоо бол утгагүй болчихлоо. Би бүр нэр цохож асуух гэж байсан юм. Монголд анх удаа “Анна Каренина”-г тавиж байгаа гэдгээрээ бол үнэхээр шуугиан тарьж байна. Хүлээлт их байна. Танд энэ жүжгийг тавъя гэсэн санаа их эрт төрсөн гэж сонссон. Хэдийд вэ.  2017 онд “Анна Каренина”-г уншсан гэж байна. Үгүй биз дээ ?

    - Өмнө нь уншчихсан байсан. Оюутан байхдаа уншсан байсан. 2017 онд яагаад ч юм нягталж унших сэдэл төрсөн юм. Тэгж уншсаны дараа л ерөөсөө хийх ёстой юм байна гэдэг сигнал ирсэн.

    - “Анна Каренина” романыг би бол жилд нэг хоёр удаа барьж авна. Эмэгтэйчүүдийн зүрхний өвчин л дөө.

    - Шулуухан хэлэх үү. Би хоёрхон удаа л уншсан. Найруулагч нар шиг ёстой арав уншина энэ тэр гэж надад байдаггүй, ямар ч зохиолыг.

    - Нөгөө талаасаа зохиолдоо хэтэрхий автах бас дэмий байх?

    - Аюултай. Хийх гэж байгаа зохиолоо би нэг л уншдаг. Нэг удаа уншихдаа “тэнэг” удаан уншина. Бүтэн хоёр өдөр уншина. “Анна Каренина”-г уншиж дуусаад номоо шидсэн шүү дээ. Энэ балиар уйтгартай зохиол ингээд надаас холд гээд. Одоо харин миний дотор боловсрогдох ёстой байхгүй юу. Сонирхолтой болж, амттай болж.

    - Оросуудын хийсэн хамгийн сүүлийн кино хувилбар байна. Бояарская тоглодог. Арай л гонгиноо Анна болгочихсон юм шиг санагдсан. Таны Анна ер нь бусад Аннагаас хэр ялгаатай болсон бэ. Ялангуаяа эх зохиол дээрх Аннагаас хэр вэ ?

    - Энэ Анна бол хамгийн шударга Анна. Анна нууц амраг биш. Зарим хүмүүс сошилд  биччихсэн байна лээ. Нэг муу нөхрөө хуурсан хүүхний тухай жүжиг гээд. Бурхан минь, бурхан минь, Анна шиг шударга бүсгүй ертөнцөд үгүй билээ. Бусад нь бүгд л  нууцаар явдаг. Анна хэлсэн шүү дээ. Өршөөгөөрэй хань минь, би өөр хүнд сэтгэл зүрхээ өгчихлөө. Чадахгүй нь чамтай байж гээд. Гоё оо. Шулуухан нь дээр шүү дээ.

    - Хүрээлэлдээ шахагдаад л, бүх зүйл хүссэнээр нь болж өгөхгүй. Бас л зовлонгоо эдэлж байгаа юм шүү.

    - Зовлонгоо хүнд нялаагүй амьтан байхгүй юу. Тэр байр хөлслөөд байж байхдаа ч  зовлонгоо зөвхөн өөртөө шингээж байна. Уугаад, мансуураад. Нойргүйтээд унтаж чадахаа байж байгаа юм. Сүүлдээ охиноо ч мартаад. Эцэст нь зурагаа хараад солиорч байна. Би хэн бэ гээд. Эцэстээ Аннад өөр зам байгаагүй. Гэхдээ би Аннаг үхүүлээгүй энэ жүжиг дээр.

    - Тийм үү. “Фауст”-ыг монголд постдрам төрлөөр тавьсан. Та болохоор “Фауст”- ыг их ярьдаг. Бас л таны мөрөөддөг зохиолын нэг. Тэр мөрөөдөл тань юу болж байгаа вэ. Таны дотор одоо Фауст байгаа юу ?

    -  “Фауст”-ыг хийнэ гэж их олон жил жил бодсон шүү. Тэгээд бүр “Фауст”-ыг хийх гээд судалгаа хийхээр Герман явсан. Маш олон хүмүүстэй уулзсан. Ирээд “Фауст”-ыг хийх гэж байсан чинь манай нэг шинэ залуу найруулагч М.Батболдын маань бас дипломынх нь ажил “Фауст” байсан. “Фауст” миний өмч биш шүү дээ. Нийтийн өмч. Хэн нь ч хийж болно. Би боль гэж хэлэх эрхгүй. Чи ах захаа хүндэл. Чи миний ярилцлагыг уншаагүй юу, театрын ирээдүйн урын санд хийгдэх төлөвлөгөөнд хүртэл “Фауст”-ыг хийнэ гэсэн байхад чи боль гэж би чадна.  Гэхдээ би тэгээгүй. Би өөрөө залуу явсан юм чинь. Найруулагч найруулагчаа хүндэлж байх ёстой. Тэгээд дүү хийсэн. Сайн ч хийсэн байх. Постдрамаар хийсэн.

    - Найруулагч, нерв гэдэг хоёр үг нэг үг юм шиг хааяа санагддаг. Та нервээ хэр барьдаг вэ. Хэр загнадаг вэ. Найруулагчид чинь хашгираад л байдаг ш дээ ?

    - Хашгирна, загнана. Гэхдээ өдөр бүр өөр. Заримдаа би инээгээд юмаа хийнэ. Заримдаа бүр хядна. Заримдаа хайрлана. Тэрнээс биш мөнхийн нервтэнэ гэж байхгүй шүү дээ.

    - Найруулагч, жүжигчин хоёрын дунд нөхөрлөл гэж байдаг уу. Ер нь байх ёстой юу. Та нэг ангид дөрөв таван жил сурсан найзуудынхаа хувьд та өнөөдөр энд хэн бэ. Драмын дөрөв гээд хамт орж ирж байсан залуучууд жишээ нь бий дээ?

    - Нөхөрлөл байна. Гэхдээ хил хязгаараа сайн мэдэх хэрэгтэй. Яг Г.Доржсамбуу гуайн зарчим. Ажил бол ажил. Ажил дээр бол найруулагч, жүжигчин. Энэ хаалганаас гараад найз нөхөд. Миний юу хэлэхийг, хийхийг тэд заахгүй. Яагаад гэвэл би тийм зарчимтай хүн биш учраас. Найз нь ингэчихвэл ёстой алах гээд байна гэж хэлж ч чадахгүй. Хэлсэн түүх байхгүй. Гараад бол нөхөд. Жишээ нь, гавъяат жүжигчин У.Уранчимэгтэй хар багын драмын дугуйлангаас эхлээд, Их сургуульд нэг ангид, төгсөөд нэг газар ажиллалаа. Боломжит нөхцлөөр Урнааг олон жүжгийнхээ гол рольд тоглуулсан. Энэ бол болсон явдал. Магадгүй тэр хүн намайг юу гэж ойлгож явдагийг мэдэхгүй. Магадгүй алдар нэр, олон сайхан халуун алга ташилтыг тэр бүтээлүүдээс авсан байх. Тухайн үед хийгдсэн бүтээлүүд, миний л сонголт байсан.

    Энэ Анна бол хамгийн шударга Анна. Анна нууц амраг биш. Зарим хүмүүс сошилд  биччихсэн байна лээ. Нэг муу нөхрөө хуурсан хүүхний тухай жүжиг гээд. Бурхан минь, бурхан минь, Анна шиг шударга бүсгүй ертөнцөд үгүй билээ. Бусад нь бүгд л  нууцаар явдаг. Анна хэлсэн шүү дээ. Өршөөгөөрэй хань минь, би өөр хүнд сэтгэл зүрхээ өгчихлөө. Чадахгүй нь чамтай байж гээд. Гоё оо. Шулуухан нь дээр шүү дээ.

    - Зарим зохиолч номоо хэвлүүлснийхээ дараа зохиол маань одоо миний мэдлээс гарчихлаа. Уншигчдын өмч болсон гэдэг. Таны хувьд жүжиг тайзан дээр тавигдаж дуусаад таны мэдлээс гараад үзэгчдийнх болж хувирах тэр мэдрэмжийн сайхан хийгээд муухай тал нь юу вэ?

    - Сайхан нь бол тэр бүтээл биелсэн нь.  Миний оюун санаагаар дамжуулан амталж суугаа үзэгчийн авч буй таашаал. Энэ бол хамгийн том аз жаргал. Тэндээс гарч байгаа сайн муу яриа, шүүмжлэл, эерэг сөрөг хандлага бүхэн, үүссэн комплекс бүхэн өөрөө хамгийн нандин. Тэгээд тэр бүтээлийг би мартдаг нь муухай байгаа юм. Би гурван жил шаналж хийгээд гуравхан өдрийн дараа тэгээд л бүгдийг хаяна. Дахиж Аннагийн тухай бодох ч үгүй,  дурсах ч үгүй. Яагаад гэвэл дараагийн шаналан байгаа учраас. Театрынхаа 90 жилийн ойд зориулаад хаадын хаан Чингис хааны тухай бүтээл хийх гэж байна. Тийшээгээ л орно. Нөгөө Чингис хаан, Жамух гээд дахиад л өөр ертөнц рүү орно. Тэр нь өөрөө гунигтай. Саяхан тэр зохиолоор өвчилж,  Анна, Анна, Вронский, Вронский гэж байсан хүн шүү дээ. Нээлтийн хөшиг хаагдаад  маргаашаас нь шал өөр хүн болоод, мартаад, танихгүй хүн болоод явна гэдэг муухай юм аа.

    - Та үнэхээр жүжигчнээр дутаагүй юу. Ахиад нэг асуучихмаар санагдаад байх юм. Театр олон жил Д.Долгорсүрэн шиг жүжигчнээр дутаж байсан. Таны үеийн эмэгтэй жүжигчид гэхэд нэг нэгнээсээ онцын ялгарах юмгүй л хүүхнүүд харагддаг. Онцгой гэхээр жүжигчин байхгүй ?

    - Би дутаагүй. Аз болоход дутсангүй, тэрэнд бас эмзэглэсэнгүй. Миний зарчим бас ондоо болохоор эмзэглэл нь бага ирдэг юм болов уу. Энийг ч гэсэн би бодоод,  ийм асуудалтай битгий тулгараасай гээд, одоо их сургуульд гурав дахь төгсөлтийнхөө ангитай явж байна. Боловсон хүчин гаргаж байна. Дутмагшилд орохгүйн тулд.

    -  Эсвэл театр ер нь хэнээр ч дутдаггүй юм болов уу?

    - Яг үнэн. Та ёстой яг үнэнийг нь хэллээ. Надаар ч дутахгүй. Би театрыг ингэж дүрсэлдэг байхгүй юу. Асар том титаник шиг хөлөг. Энэ хөлөг нэгэн үе хурдална. Нэгэн үе хөвнө. Тэгэхдээ зогсохгүй. Хүрэх газар луугаа явсаар л байх болно. Хурдан удааныг нь мэдэхгүй. Тэгэхдээ энэ зогсохгүй. Дээрээ маш олон хүнтэй. Зорчигчтой, зогсох эрх энэ онгоцонд байхгүй. Энэ театрт байхгүй. Тийм учраас зорчигч нар бууж л байдаг юм. Үсэрч л байдаг юм. Театр хэнээр ч дутахгүй. Алтан үг наадах чинь.

    - Одоо нээлттэй болчихсон цаг. Нэр төрийн арилжаа сайн хийж чадвал нэг гол дүр дээр л бараг том хэмжээний од болдог болчихсон. Оддын өвчин гэдэг юм нь ерөнхий найруулагчийн зиндаанд ирж мэдрэгдэх юм байх уу. Эсвэл диктатуртаа баригдаад, эндэхийн буурал дээвэр дор аяндаа тэр хөөс нь дарагддаг уу?

    - Гурван үеийн хэлхээсэн дунд байгаа учраас, ах захтай учраас, айх эмээхтэйгээ байгаа юм. Яагаад өнөөдөр Н. Сувд гуай, П.Цэрэндагва гуай эд нарыг байлгаж байна гээч. Тэд өнөөдөр чадвартай байна. Залууст үлгэр болоод, кэйс болоод байх хэрэгтэй. Харин дунд үе нь ачаагаа илүү их үүр. Залуу үе нь суралц. Энэ гурвын хэлхээсийг үл тасдаж болно. Заримдаа тийм хандлага гарч ирнээ. Тэр үед нь л найруулагч байранд нь тавина даа. Хөөсөрнө шүү дээ. Таны хэлдэг үнэн байхгүй юу. Давхиад л, чөлөө хүсээд л, кинонд яваад л. Бага дарвалзаарай, цэр нь цээжиндээ бөөр нь бөгсөндөө байна шүү гэж хэлэх цагт ухаантай жүжигчин бол ойлгоно. Ухаангүй нь цаашлана. Энэ бол үзэгдэл. Ухаан муутай нь тэгээд хөөсрөөд алга болно. С.Безруков хүртэл хэлсэн. Кино найруулагч бол тухайн цаг үедээ жүжигчдийг аваад ашиглаад ингэ тэг гээд өнгөрчихдөг. Жүжигчин хэзээ жүжигчин болдог вэ гэвэл бол театрт л болдог. Тэнд жинхэнэ найруулагчийн элдүүрэн дор сайн муу, сайхан муухай бүх юмыг үзэж байж сая жүжигчин болдог. Энэ нь надад амттай байдаг гэж С.Безруков хэлсэн. Мундаг жүжигчин шүү дээ.

    - Драмын театр бол чанд шүү дээ. Эндээс бас нууцууд гардаггүй л юм даа. Үй түмэн домог яриа, түүх, баримт асуумаар байх юм. Гэхдээ хэтэрхий хүмүүс рүү орчих гээд хэцүү юм ?

    - Байгууллагын нууц, хувь хүний нууц, гэр бүлийн нууц гээд нэг тийм юм байх ёстой биз дээ. Би өөрөө энийг хадгалах үүрэгтэй. Надад энэ байшингийн түүхийг нийтэд дэлгэх сонирхол ч байхгүй. Нууц нууцаараа чимээгүй үлдэг. Үл ойлгогдох юм үл ойлгогдохоороо л байх хэрэгтэй. Би бол тэгж л хэлнэ.

    Би театрыг ингэж дүрсэлдэг байхгүй юу. Асар том титаник шиг хөлөг. Энэ хөлөг нэгэн үе хурдална. Нэгэн үе хөвнө. Тэгэхдээ зогсохгүй. Хүрэх газар луугаа явсаар л байх болно. Хурдан удааныг нь мэдэхгүй. Тэгэхдээ энэ зогсохгүй. Дээрээ маш олон хүнтэй. Зорчигчтой, зогсох эрх энэ онгоцонд байхгүй. Энэ театрт байхгүй. Тийм учраас зорчигч нар бууж л байдаг юм. Үсэрч л байдаг юм. Театр хэнээр ч дутахгүй. Алтан үг наадах чинь.

    - Өмнөх үеэс хэрвээ би яг энэ жүжигчний үед байсан бол энийг хийчих байсан юм даа ч гэх юм уу бодол байдаг уу. Өмнөх үеэс одоо таны санагалздаг жүжигчин хэн бэ?

    - Ёстой тийм юм бодож байгаагүй юм байна. Энэ хүн шиг  болчих юмсан гэдэг хүн бол Ц.Төмөрхуяг ах л байсан. Театрт ороод Ц.Төмөрхуяг ахыг дагаад явахаар л тэр хүн шиг болчих гээд байгаа юм шиг санагдаад, их ч дагаж явж байсан даа. /инээв/.

    - Найруулагч хүний тархи зүрх бол хүүхэд шиг ариун нандин байх ёстой. Тийм учраас тэр лүүгээ аль болох муу хүмүүс оруулахгүй байхыг хичээдэг юм гэж нэг найруулагч надад ярьсан. Ажиллаж байхад тийм боломж байхгүй. Та ер нь өөрийнхөө орчинд үнэхээр хогийн муу хүмүүсийг байлгаж чаддаг уу?

    - Сайнтай муутай сав дүүрнэ. Уулын мод урттай богинотой гэж муугаа аваад хаячихвал сайн чинь тодорч ирэхгүй шүү дээ.

    -Жүжигчид ч ялгаагүй юу ?

    - Ялгаагүй.

    - Сайн жүжигчний ард сайн л хүн байдаг уу. Эсвэл сайн жүжигчин мөртлөө хүн чанараар найгүй муу байх тохиолдол бас байх уу ?

    - Байж болно. Ур чадвар, хүн чанар хоёр шал ондоо асуудал.

    - Тийм үү?

    - Станиславский хэлсэн байхгүй юу. Уран бүтээлч хүн хамгийн нэгдүгээрт, хүн чанартай байх ёстой гэж. Тэр дундаа найруулагч хүн. Муу мөн чанартай байвал тэр санаа чинь заавал ч үгүй илэрнэ. Ард түмнийг юун соён гэгээрүүлэх, харин муу юм руу уруу татна. Муу юмыг сэдэлжүүлнэ. Тийм учраас уурладаг, уурласнаа мартаж чаддаг байх хэрэгтэй. Тээж огт болохгүй. Гомдож бас болохгүй. Баярлаж, хөөрч, хөөсөрч огт болохгүй. Олон эрхийг хаана шүү дээ. Миний бүх юм хэмжээ хязгаартай байхгүй юу. Тэрэнд нь барих гэж хичээдэг. Энэ амархан биш. Зөвхөн сэтгэл хөдлөлөө дагаад явчихаж болохгүй байхгүй юу. Удирдагч хүн тэр балансыг барихын тулд асар их тэвчээр заах хэрэгтэй.  

    - Солиотой галзуу. Жүжигчдээ бол миний эмс гэж ханддаг найруулагч байж л байдаг шүү дээ?

    - Солиорох талбар гэж байна. Бид хольж хутгаж болохгүй. Гэртээ огт солиорч болохгүй байхгүй юу. Солиорох газар чинь энд байна. Солиорох хэрэгтэй, энд. Тайзан дээр уран сэтгэмжээр солиорох ёстой байхгүй юу. Амьдрал дээр солиорч болохгүй. Ганчимэг ээ, чи Модильяниг үзсэн үү. Пикассо тэр хоёрын тухай кино.

    - Үзээгүй .

    - Тэрийг үзээдхээрэй. Би үзээд уйлсан. Кино үзээд би тэгтлээ уйлж үзээгүй. Жинхэнэ урна. Хамгийн аймаар нь бид хоёрын дөнгөж саяны яриа байхгүй юу. Амьдрал дээр солиорч болохгүй байхгүй юу. Зураг зурахдаа солиорч болно. Тэгэхдээ нөгөө гайхамшигтай үгээ хэлдэг. Сүнсийг чинь таньсан цагтаа нүдийг чинь би зурна гэж. Хашир юун дээр алдсан бэ гэхээр амьдрал дээрээ бас солиорчихсон. Ингэхээрээ утгагүй болчихож байгаа юм.

Сэтгэгдлүүд : 42

  • Үнэн бай

    Ламын дүртэй чөтгөр,зангиа зүүсэн худалч бүх үг нь худал аймшигтай

  • Хүн

    Энэ бол загдаагаас аймшигтай зангиа зүүсэн адгуус хүн ш дээ ямарч худалчын

  • default

    Hi there!

  • Dating

    top internet dating sites https://datingonline1st.com/ single personal ads

  • Dating

    strydom mail https://datingonline1st.com/ tinder dating site log in

  • OtcDrugs

    rightsource over the counter <a href=" https://drugsoverthecounter.com/# ">over the counter ear wax removal</a> strongest diuretic over the counter over the counter essentials https://drugsoverthecounter.com/ corticosteroids over the counter

  • Jikudpol

    Cautions. Drug information. https://mobic.store where to buy mobic for sale Actual trends of drug. Get warning information here.

  • FastCanadian

    Prescription Drug Information, Interactions & Side. Drug information. https://canadianfast.com/ Read here. Read now.

  • FastPharm

    Get warning information here. Learn about the side effects, dosages, and interactions. <a href=" https://canadianfast.com/# ">comfortis for dogs without vet prescription</a> Get warning information here. Read now.

  • FastPharm

    What side effects can this medication cause? What side effects can this medication cause? https://canadianfast.com/ Learn about the side effects, dosages, and interactions. Get information now.

  • Tadalafil

    All trends of medicament. Some trends of drugs. <a href=" https://tadalafil1st.online/# ">cialis side effects women</a> drug information and news for professionals and consumers. Get warning information here.

  • MexicoIko

    best online pharmacies in mexico: <a href=" https://mexicanpharmacy.pro/# ">purple pharmacy mexico price list</a> mexican pharmaceuticals online mexican pharmaceuticals online - https://mexicanpharmacy.pro/#

  • CanadaPro

    canadian pharmacy 365: <a href=" https://canadadrugs.best/# ">ordering drugs from canada</a> canadian drug best canadian pharmacy online - https://canadadrugs.best/#

  • IndiaPh

    india online pharmacy: <a href=" https://indiaph.store/# ">cialis pills from india</a> generic viagra cheap india cheap generic viagra india - https://indiaph.store/#

  • DrugsSee

    discount prescription drugs: <a href=" https://drugswithoutdrprescriptions.com/# ">get prescription drugs without doctor</a> pharmacies canada medication with no prescription - https://drugswithoutdrprescriptions.com/#

  • IndiaPro

    buy prescription drugs from india - https://indianpharmacy.pro/#

  • FastDelivery

    family pharmacy online - <a href=" https://fastdeliverypill.com/# ">pharmacy online</a> canadian discount drugs

  • CanadaPro

    northwest pharmacy canada: <a href=" https://canadianpharm.pro/# ">canadian pharmacy in canada</a> canada pharmacy online canadianpharmacymeds com https://canadianpharm.pro/# pharmacy in canada

  • Doxycycline

    doxycycline generic: <a href=" https://doxycycline.bid/# ">doxycycline generic</a> doxycycline generic order doxycycline https://doxycycline.bid/# cheap doxycycline online

  • Amoxilk

    where can i buy amoxicillin online: <a href=" https://amoxil1st.store/# ">buy amoxicillin 500mg canada</a> amoxicillin pills 500 mg amoxicillin without a doctors prescription - https://amoxil1st.store/ generic amoxicillin online

  • EdPills

    ed medication online: <a href=" https://edpill.men/# ">best male ed pills</a> pills for ed ed medications list https://edpill.men/# - best otc ed pills

  • IndiaPh

    indianpharmacy com: <a href=" https://indiaph.life/# ">cheapest online pharmacy india</a> reputable indian pharmacies pharmacy website india https://indiaph.life/# - indian pharmacy online

  • IntPharm

    what is the best pharmacy in canada: <a href=" https://internationalpharmacy.pro/# ">canada rx online</a> best online drugstores online canadian pharmacies https://internationalpharmacy.pro/# - canada rx online internationalpharmacy.pro

  • Gabateiok

    neurontin 204: <a href=" https://gabapentin.world/# ">neurontin 400 mg tablets</a> neurontin 600 mg price neurontin price south africa https://gabapentin.world/# neurontin 900 mg gabapentin.world

  • Gabateiok

    drug neurontin 200 mg: <a href=" https://gabapentin.world/# ">neurontin 300 mg tablets</a> how to get neurontin cheap neurontin over the counter https://gabapentin.world/# neurontin 2400 mg gabapentin.world

  • Gabateiok

    neurontin 300 mg pill: <a href=" https://gabapentin.world/# ">neurontin capsules 100mg</a> neurontin 300 mg caps neurontin prescription online https://gabapentin.world/# neurontin 300mg caps gabapentin.world

  • CanadaPh

    canadianpharmacymeds: <a href=" https://canadapharmacy.cheap/# ">canadianpharmacymeds</a> reliable canadian online pharmacy 77 canadian pharmacy https://canadapharmacy.cheap/# - pharmacy com canada canadapharmacy.cheap

  • Doxycycline

    : <a href=" https://doxycycline.sbs/# "></a> https://doxycycline.sbs/

  • BuyDrugso

    non prescription drugs: <a href=" https://buydrugsonline.top/# ">canada rx</a> best online pharmacies without prescription canadian pharmaceutical prices https://buydrugsonline.top/ verified canadian pharmacy

  • Indiaph

    india online pharmacy: <a href=" https://indiapharmacy.site/# ">india pharmacy</a> buy medicines online in india indian pharmacy https://indiapharmacy.site/ reputable indian pharmacies

  • Sildenafil

    viagra generico prezzo più basso https://sildenafilit.bid/ viagra cosa serve

  • Avanafil

    comprare farmaci online con ricetta https://avanafilit.icu/ farmacia online

  • ViagraK

    Viagra rezeptfreie bestellen: <a href=" https://viagrakaufen.store/# ">Viagra verschreibungspflichtig</a> Wo kann man Viagra kaufen rezeptfrei Viagra online kaufen legal in Deutschland https://viagrakaufen.store/ Viagra kaufen günstig

  • Canadagu

    canadian family pharmacy <a href=" https://canadiandrugs.tech/# ">medication canadian pharmacy</a> global pharmacy canada canadiandrugs.tech canada pharmacy 24h https://canadiandrugs.tech/# canada cloud pharmacy

  • Ciproflox

    ciprofloxacin 500 mg tablet price: <a href=" https://ciprofloxacin.life/# ">antibiotics cipro</a> cipro for sale buy cipro online canada https://ciprofloxacin.life/ buy generic ciprofloxacin

  • Ciproflox

    buy generic ciprofloxacin: <a href=" https://ciprofloxacin.life/# ">ciprofloxacin 500 mg tablet price</a> buy generic ciprofloxacin buy ciprofloxacin https://ciprofloxacin.life/ cipro online no prescription in the usa

  • Nolvadex

    nolvadex for sale https://nolvadex.fun/ tamoxifen endometrium

  • Amoxil

    buy cheap amoxicillin <a href=" https://amoxil.guru/# ">amoxicillin price without insurance</a> amoxicillin medicine amoxil.guru

  • BestPharm

    canadian pharmacy shop: <a href=" https://reputablepharmacies.online/# ">online pharmacies canada reviews</a> canada drugs without perscription no prescription canadian pharmacy https://reputablepharmacies.online/# - canada pharmacies

  • Nolvadex

    tamoxifen and weight loss <a href=" https://nolvadex.guru/# ">tamoxifen warning</a> cost of tamoxifen liquid tamoxifen https://nolvadex.guru/ tamoxifen

  • Angella

    Angela White izle: https://angelawhite.pro/ أنجيلا وايت

  • AviatorOy

    aviator hilesi: https://aviatoroyunu.pro aviator oyunu

Сэтгэгдэл оруулах

урлан